Bốn rào cản đó là: Thứ nhất, nhận thức và thói quen của người dân chưa tốt. Thứ hai, cơ sở hạ tầng và công nghệ chưa đồng bộ. Thứ ba, chưa có sự thống nhất và hướng dẫn chi tiết trong các quy định pháp luật. Thứ tư, vấn đề chi phí và nguồn lực còn hạn chế
Vẫn thu rác theo cách truyền thống
Từ ngày 1/1/2025, các hộ gia đình phải phân loại rác tại nguồn. Tuy nhiên, sau gần 2 tháng, việc thực hiện quy định này vẫn chỉ dừng lại trên giấy ở nhiều địa phương. Tại Hà Nội và TP. HCM, mặc dù đã có khu vực thí điểm, những công tác phân loại rác vẫn chưa đáp ứng được yêu cầu của quy định hiện hành.
Chị Nguyễn Phương Thanh (phường Trung Văn, quận Nam Từ Liêm, Hà Nội) cho biết, ban quản lý chung cư nơi chị sống đã thông báo về việc phân loại rác theo quy định. Tuy nhiên, tại các tầng không có thùng rác riêng biệt cho rác hữu cơ và rác tái chế.
Bà Nguyễn Thị Liễu (phường Bạch Đằng, quận Hai Bà Trưng, Hà Nội) cũng cho hay, gia đình tôi đã thực hiện phân loại rác từ nhiều năm nay. Những đồ tái chế thì tôi để bán ve chai, còn lại phân thành hai loại là rác hữu cơ và các loại khác. Nhưng khi thu gom, người thu gom lại đổ lẫn tất cả với nhau. Việc phân loại và xử lý rác vẫn gặp khó khăn do cơ sở hạ tầng chưa đáp ứng đủ yêu cầu."
Mỗi tối, từ 19 - 20 giờ, một góc đường Vĩnh Viễn gần đường Lý Nam Đế (phường 7, quận 11, TP. HCM) lại biến thành bãi tập kết và phân loại rác. Công nhân vệ sinh thu gom rác từ các chung cư và hộ dân trong khu vực, đưa về điểm này để phân loại rác tái chế và rác sinh hoạt.
Việc này đã diễn ra nhiều năm qua, khiến không chỉ giao thông bị ảnh hưởng vào khung giờ đó mà người dân cũng phải chịu đựng mùi hôi thối do quá trình phân loại rác gây ra.
Chị Hồng - người dân địa phương cho biết, chị có biết thông báo phân loại rác thành 2 loại là tái chế và rác sinh hoạt. Tại chung cư nơi chị sống, mỗi tầng có một phòng chứa rác, trong phòng đó chỉ có một thùng rác nên dù có phân loại hay không cũng không có tác dụng gì.
Dù vậy, nhà chị vẫn giữ thói quen phân loại rác thành 2 loại là tái chế và rác hữu cơ, vì chị thấy những người thu gom phải vất vả đào bới trong đống rác hôi thối để nhặt đồ tái chế. Chị làm vậy chỉ để giúp họ đỡ vất vả, đồng thời đây là hành động cần thiết để bảo vệ môi trường. Tuy nhiên, đa số người dân trong chung cư của chị vẫn xả rác theo thói quen cũ.
Còn anh Nguyễn Văn Thành (quận 7, TP. HCM) cho hay, anh biết quy định từ ngày 1/1/2025, các hộ gia đình phải phân loại rác tại nguồn, nếu không sẽ bị phạt từ 500.000 - 1 triệu đồng. Nhưng thực tế đến nay, anh chưa thấy ai thông báo gì thêm và mọi việc thu gom rác vẫn diễn ra theo cách truyền thống. Anh ra đường vẫn thấy rác thải bừa bãi và tất cả vẫn bị dồn vào một thùng chứa.
Theo Sở Tài nguyên và Môi trường TP.HCM, với dân số khoảng 10 triệu người, mỗi ngày thành phố thải ra khoảng 9.700 tấn chất thải rắn sinh hoạt. Lượng rác này đang được thu gom và xử lý tại các nhà máy xử lý tập trung.
Đại diện Sở Tài nguyên và Môi trường TP. HCM cũng cho hay, hiện tại thành phố vẫn thu gom rác thải rắn sinh hoạt theo hình thức cũ, phân thành 2 nhóm: nhóm chất thải có khả năng tái sử dụng, tái chế và nhóm chất thải rắn còn lại.
Việc thực hiện theo các quy định mới của luật và nghị định đã được Sở trình đề án lên Thường vụ Thành ủy xem xét. Tuy nhiên, do một số yếu tố khách quan về mặt tổ chức nhà nước, Sở vẫn đang chờ đợi. Khi đề án được phê duyệt, Sở sẽ triển khai và ban hành các chính sách hỗ trợ thực hiện.
Rào cản thực hiện phân loại rác tại nguồn
Ông Nguyễn Trọng Minh - CEO Công ty Cổ phần Công nghệ Grac, đơn vị tham gia trực tiếp vào việc thu gom và xử lý rác tại TP. HCM và một số tỉnh thành khác, thừa nhận việc thực hiện phân loại rác tại gặp nhiều khó khăn do 4 rào cản chính.
Thứ nhất, nhận thức và thói quen của người dân chưa tốt. Thứ hai, cơ sở hạ tầng và công nghệ chưa đồng bộ. Thứ ba, chưa có sự thống nhất và hướng dẫn chi tiết trong các quy định pháp luật. Thứ tư, vấn đề chi phí và nguồn lực còn hạn chế.
Dựa trên thực tế này, ông Minh khuyến nghị một số giải pháp: Đầu tiên, cần tiếp tục tăng cường công tác truyền thông để nâng cao nhận thức cộng đồng. Thứ hai, xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp lý.
Thứ ba, đầu tư nâng cấp cơ sở hạ tầng và công nghệ cho hệ thống thu gom, vận chuyển và xử lý tương ứng với các loại rác đã được phân loại. Nếu rác hữu cơ và rác tái chế được thu gom riêng, cần có các nhà máy hoặc dây chuyền xử lý phù hợp. Cơ sở hạ tầng đồng bộ sẽ giúp quá trình phân loại rác hiệu quả hơn. Đây là yếu tố quan trọng.
Bên cạnh đó, cần triển khai các biện pháp như thu hút khu vực tư nhân tham gia theo hình thức hợp tác công - tư. Cần có cơ chế linh hoạt để cập nhật, đánh giá và điều chỉnh quá trình này trong thực tế. Cuối cùng, đẩy mạnh chuyển đổi số và ứng dụng công nghệ thông tin vào công tác phân loại rác.
PGS. TS. Bùi Thị An - Viện trưởng Viện Tài nguyên, Môi trường và Phát triển cộng đồng cho biết, hiện nay, hạ tầng thu gom và xử lý rác thải tại các thành phố lớn chưa theo kịp tốc độ đô thị hóa và sự gia tăng dân số. Cơ sở vật chất như thùng rác công cộng phân loại còn hạn chế và không đồng bộ là nguyên nhân chính khiến công tác phân loại rác tại nguồn chưa đạt được hiệu quả như mong muốn.
Hầu hết các địa phương chưa có đủ tiềm lực để thực hiện đồng bộ giải pháp phân loại rác thải. Mặc dù người dân và doanh nghiệp đều đồng thuận thực hiện phân loại rác đúng theo yêu cầu, nhưng quá trình phân loại rác và xử lý chất thải rắn tại nguồn vẫn gặp khó khăn.
Thực tế, cơ sở hạ tầng hiện tại chưa đủ đáp ứng, như việc chưa có các tuyến thu gom riêng biệt hay điểm tập kết phân loại được quy hoạch bài bản, phù hợp với từng loại rác.
Trong khi đó, luật sư Trần Văn Quyết - Đoàn Luật sư TP. Hà Nội nhận định, khi luật đã có hiệu lực nhưng chưa được thực thi trong thực tế, chúng ta cần xem xét nguyên nhân gây cản trở. Việc ban hành các văn bản dưới luật đã thực sự phù hợp chưa?
Nghị định số 45/2022/NĐ-CP của Chính phủ quy định mức xử phạt từ 500.000 đồng đến 1 triệu đồng đối với hộ gia đình, cá nhân không phân loại chất thải rắn sinh hoạt có thể đủ sức răn đe, nhưng chưa thể áp dụng hiệu quả trong điều kiện hiện nay, khi người dân chưa được tạo điều kiện thuận lợi để thực hiện phân loại rác.
Việc xử phạt hành vi không phân loại rác tại nguồn là cần thiết, nhưng quan trọng hơn là nâng cao nhận thức cộng đồng và xây dựng hệ thống hỗ trợ hiệu quả. Để quy định này được áp dụng và giám sát hiệu quả, cần có một hệ thống nhân lực và công nghệ đủ mạnh. Tuy nhiên, hiện nay các yếu tố này vẫn còn hạn chế.
Do đó, để việc phân loại và xử phạt hành vi không phân loại rác thải tại nguồn thực sự đi vào cuộc sống, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa chính quyền, các cơ quan chức năng, người dân và các tổ chức xã hội, bảo đảm cơ sở hạ tầng cho việc phân loại và xử lý rác.
Đồng thời, cần xây dựng hệ thống camera giám sát tại các khu vực công cộng và tăng cường sự tham gia của cộng đồng trong việc giám sát và phát hiện các hành vi vi phạm.