Phụ thuộc tín dụng bất động sản: Thách thức lớn cho ngân hàng vừa và nhỏ

Từ đầu năm 2025, theo quy định của Thông tư 02/2023/TT-NHNN (Thông tư 02), các ngân hàng sẽ không được tiếp tục cơ cấu lại thời hạn trả nợ và giữ nguyên nhóm nợ. Điều này đánh dấu sự chấm dứt các biện pháp giãn, hoãn nợ mà Ngân hàng Nhà nước đã áp dụng từ năm 2020.

Bức tranh nợ xấu thực sắp lộ diện

PGS-TS. Đinh Trọng Thịnh, chuyên gia kinh tế, nhận định việc chấm dứt gia hạn Thông tư 02 là cần thiết để làm rõ thực trạng nợ xấu trong hệ thống ngân hàng và đưa hoạt động vay mượn của doanh nghiệp vào quy củ. Tuy nhiên, ông cảnh báo rằng nợ xấu sẽ tăng lên khi các khoản nợ xấu thực sự được nhận diện, trong khi tỷ lệ bao phủ nợ xấu có xu hướng giảm.

Theo Công ty Chứng khoán Rồng Việt (VDSC), việc ngừng gia hạn Thông tư 02 sẽ khiến nợ xấu ngân hàng lộ rõ và đạt mức cao mới, với khả năng nợ xấu năm 2025 tăng nhẹ. Dự báo, việc không được tiếp tục cơ cấu nợ sẽ khiến tỷ lệ bao phủ nợ xấu tại hầu hết các ngân hàng giảm dần.

Thực tế, tỷ lệ bao phủ nợ xấu của hệ thống ngân hàng đã giảm mạnh từ năm 2022. Nếu quý III/2022 tỷ lệ này đạt 143,2%, thì đến cuối quý III/2024 chỉ còn 83% và dự kiến tiếp tục giảm vào cuối năm 2024. Tại Vietcombank, tỷ lệ bao phủ nợ xấu đã giảm từ hơn 500% vào cuối quý II/2022 xuống còn 223% vào cuối năm 2024.

Dù các ngân hàng chưa công bố báo cáo tài chính quý IV/2024, dữ liệu quý III/2024 cho thấy gần 80% ngân hàng ghi nhận mức giảm tỷ lệ bao phủ nợ xấu, và nhiều ngân hàng không còn đủ khả năng duy trì tỷ lệ bao phủ 100%. Tuy vậy, đa số các ngân hàng trong danh sách có khối lượng lớn các khoản nợ được giãn, hoãn đều đã thực hiện trích lập dự phòng rủi ro khá đầy đủ.

Theo VDSC, việc giảm tỷ lệ bao phủ nợ xấu không phải là vấn đề đáng lo ngại, đặc biệt đối với các ngân hàng thương mại nhà nước. Những ngân hàng này đã trích lập dự phòng đầy đủ cho các khoản nợ giãn, hoãn trước đây, nên không cần duy trì tỷ lệ bao phủ nợ xấu ở mức cao như giai đoạn 2020-2022.

Cũng đưa ra nhận định về “bức tranh” ngành ngân hàng trong năm nay, VIS Rating cho rằng, các chính sách của Chính phủ được triển khai nhằm thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và tháo gỡ vướng mắc pháp lý sẽ hỗ trợ các ngành trọng điểm như sản xuất, thương mại, xây dựng và bất động sản những lĩnh vực chính mà ngân hàng tập trung cho vay.

Năm 2025, tỷ lệ nợ xấu dự kiến giảm từ 2,3% xuống 2,2%, ROAA tăng từ 1,55% lên 1,60% nhờ tăng trưởng tín dụng 15-16%. Tín dụng dài hạn và cho vay mua nhà bù đắp chi phí vốn cao hơn, giúp NIM tăng lên 3,5%. Thu nhập ngoài lãi từ trái phiếu, thu hồi nợ và bán bảo hiểm cũng được kỳ vọng cải thiện.

Đầu tư công, dòng vốn FDI, thặng dư thương mại và việc giải quyết các vấn đề pháp lý sẽ thúc đẩy kinh doanh trong nước, cải thiện dòng tiền doanh nghiệp. Thu nhập ổn định và giá trị bất động sản phục hồi cũng hỗ trợ khả năng trả nợ của khách hàng cá nhân.

Các ngân hàng nhỏ gặp nhiều áp lực

Đồng tình, các nhà phân tích của Công ty Chứng khoán Vietcombank (VCBS) cũng cho rằng, chất lượng tài sản toàn ngành ngân hàng sẽ cải thiện nhờ sự phục hồi kinh tế và hiệu quả từ các chính sách hỗ trợ khách hàng gặp khó khăn của Chính phủ và NHNN. Tuy nhiên, mức độ cải thiện sẽ khác nhau giữa các nhóm ngân hàng.

Nhóm ngân hàng có chất lượng tài sản tốt sẽ giữ nợ xấu ở mức kiểm soát. Ngược lại, một số ngân hàng vẫn đối mặt với áp lực nợ xấu nếu tập khách hàng tái cơ cấu chưa phục hồi và Thông tư 02 không được gia hạn sau 2024.

Ngoài ra, các ngân hàng cho vay doanh nghiệp bất động sản, năng lượng với lượng trái phiếu sắp đến hạn lớn cũng chịu rủi ro nợ kéo theo. Nhóm ngân hàng có tỷ lệ nợ tái cơ cấu cao và bao phủ nợ xấu thấp dự kiến sẽ gặp áp lực trích lập dự phòng lớn trong quý IV/2024 và năm 2025.

Tuy nhiên, VIS Rating đưa ra cảnh báo, một số ngân hàng nhỏ và vừa tiếp tục đối mặt với khó khăn do liên quan đến các dự án đầu cơ bất động sản. Các vấn đề về quản trị, đặc biệt ở những ngân hàng có mối quan hệ chặt chẽ với các tập đoàn lớn, làm gia tăng rủi ro tài sản và nguy cơ tổn thương khi các tập đoàn này gặp khó khăn.

Ngoài ra, các ngân hàng nhỏ sẽ gặp thách thức trong việc nâng cao lợi nhuận do cạnh tranh gay gắt trong huy động tiền gửi và cho vay. Toàn ngành dự báo giữ mức vốn ổn định nhờ cải thiện lợi nhuận và khả năng tạo vốn. Nhóm ngân hàng TMCP nhà nước dự kiến tăng vốn thông qua phát hành cổ phiếu, trả cổ tức bằng cổ phiếu và phát hành trái phiếu cấp 2 theo quy định mới của Luật Chứng khoán.

Cùng với đó, các ngân hàng nhỏ và vừa vẫn đối diện áp lực lớn trong việc cải thiện lợi nhuận và củng cố bộ đệm dự phòng. Trong bối cảnh tăng trưởng tín dụng mạnh, sự cạnh tranh trong huy động tiền gửi sẽ gia tăng, tạo thêm áp lực về chi phí vốn và thanh khoản, đặc biệt đối với các ngân hàng nhỏ phụ thuộc vào nguồn vốn ngắn hạn và có bộ đệm thanh khoản yếu.

Không chỉ các ngân hàng nhỏ, TS. Nguyễn Quốc Hùng, Phó chủ tịch, kiêm Tổng thư ký Hiệp hội Ngân hàng Việt Nam, cho biết các tổ chức tín dụng đang gặp nhiều lo ngại khi ngành ngân hàng phải tuân thủ Luật Các tổ chức tín dụng 2024.

Theo đó, công tác thu hồi nợ xấu trở nên khó khăn hơn, khi nhiều khách hàng thiếu hợp tác, và tổ chức tín dụng không có quyền thu giữ tài sản. Một số khách hàng còn cố tình không trả nợ, điều này gây ảnh hưởng lớn đến quá trình tái cơ cấu và xử lý nợ xấu.

Điều này khiến các ngân hàng thương mại cho rằng, khi thu hồi tài sản gặp khó khăn, các ngân hàng sẽ phải tăng cường sử dụng nguồn lực tự có để trích lập dự phòng. Tuy nhiên, khi tỷ lệ bao phủ nợ xấu giảm và môi trường kinh doanh vẫn đầy thách thức, ngành ngân hàng vẫn rất cần sự hỗ trợ để thu hồi và xử lý tài sản đảm bảo. Việc khởi kiện đòi nợ là một giải pháp khó khăn, tốn nhiều thời gian và chi phí.