Từ vụ TikToker Phạm Thoại kêu gọi từ thiện: Chuyện minh bạch dưới góc nhìn pháp lý

Livestream sao kê từ thiện

Những ngày qua, câu chuyện TikToker Phạm Thoại kêu gọi quyên góp từ thiện để giúp bé Minh Hải (Bắp) điều trị ung thư máu đã thu hút sự chú ý và bàn tán từ cộng đồng mạng.

Tính đến ngày 24/2, tổng số tiền mà tài khoản MB do Phạm Thoại đứng tên nhận được là 16,740 tỷ đồng và tổng số tiền đã chi là 16,687 tỷ đồng. Như vậy phần lớn số tiền đã được rút hết, chỉ còn lại khoảng 53 triệu đồng.

Dư luận bắt đầu nghi ngờ về tính minh bạch của khoản quyên góp này khi thông tin về tình trạng sức khỏe của bé Bắp ít được cập nhật, còn mẹ của bé - chị Lê Thị Thu Hòa tránh né các câu hỏi về việc sử dụng số tiền từ thiện.

Tối 25/2, Phạm Thoại đã tổ chức một buổi livestream để làm rõ những vấn đề liên quan đến số tiền quyên góp cho bé Bắp. Trong buổi livestream, Phạm Thoại đã chia sẻ về các khoản thu - chi từ tài khoản kêu gọi từ thiện, cung cấp hóa đơn viện phí và giao dịch chuyển khoản, đồng thời cam kết sẽ đăng tải sao kê chi tiết trên mạng xã hội.

Đặc biệt, anh còn kết nối với chị Hòa để làm rõ những nghi vấn về việc sử dụng tiền quyên góp cho những mục đích như làm răng sứ, đi máy bay hạng thương gia, mua xe, cho con lớn học trường quốc tế… Chị Hòa cho biết đang ở Singapore để chăm sóc con và hứa sẽ sao kê đầy đủ sau khi về nước. Cô cũng xin lỗi về những phát ngôn thiếu kiểm soát trước đó và mong mọi người có thể bỏ qua.

Tuy nhiên, nhiều người vẫn tỏ ra nghi ngờ về những lời giải thích từ Phạm Thoại và chị Hòa. Mặc dù những người trong cuộc đã lên tiếng, song những câu hỏi và sự hoài nghi về tính minh bạch của vụ quyên góp này vẫn chưa được làm rõ và cộng đồng mạng tiếp tục bàn tán xôn xao.

Liên quan đến vấn đề này, trao đổi trên Báo Thanh Niên, luật sư Trương Văn Tuấn - Đoàn luật sư TP. HCM cho biết, theo Điều 22 và Điều 23 Mục IV của Nghị định 93/2021/NĐ-CP, các tổ chức và cá nhân có quyền vận động và tiếp nhận đóng góp tự nguyện để hỗ trợ bệnh nhân mắc bệnh hiểm nghèo trong từng trường hợp cụ thể.

Cụ thể, các cơ quan thông tin đại chúng, cơ sở y tế, quỹ từ thiện và tổ chức có tư cách pháp nhân mới được mở tài khoản tại Kho bạc Nhà nước hoặc ngân hàng thương mại để tiếp nhận tiền đóng góp tự nguyện và hỗ trợ bệnh nhân mắc bệnh hiểm nghèo.

Tuy nhiên, Nghị định không quy định rõ việc cá nhân có thể sử dụng tài khoản cá nhân để kêu gọi từ thiện hay không. Vì vậy, việc Phạm Thoại sử dụng tài khoản cá nhân để kêu gọi từ thiện không vi phạm quy định pháp luật.

Còn theo khoản 2 Điều 23 của Nghị định 93/2021/NĐ-CP, cá nhân tiếp nhận nguồn đóng góp tự nguyện phải sử dụng số tiền đó để hỗ trợ trực tiếp cho bệnh nhân mắc bệnh hiểm nghèo và công khai thông tin về kết quả tiếp nhận, sử dụng nguồn đóng góp trên các phương tiện truyền thông. Do đó, yêu cầu công khai chi phí điều trị và sao kê từ thiện từ những nhà hảo tâm đóng góp cho bé Bắp là hoàn toàn hợp lý.

Trước nghi vấn mẹ bé Bắp sử dụng số tiền từ thiện không đúng mục đích, luật sư Tuấn phân tích: Nếu chị Hòa (mẹ bé Bắp) không trực tiếp kêu gọi từ thiện mà có người khác đứng ra quyên góp, theo pháp luật hiện hành, không có chế tài cụ thể đối với người nhận trợ cấp nếu họ sử dụng sai mục đích.

Dù vậy, nghĩa vụ của người nhận trợ giúp là phải sử dụng số tiền đúng với mục đích ban đầu, vì đây là giao dịch tặng cho có điều kiện (cụ thể là sử dụng cho mục đích chữa bệnh). Nếu người được quyên góp sử dụng sai mục đích, các nhà hảo tâm có quyền yêu cầu trả lại số tiền đã đóng góp.

Về Phạm Thoại, luật sư Trương Văn Tuấn cho biết, nếu TikToker này chỉ là người kêu gọi từ thiện và chuyển toàn bộ số tiền quyên góp cho mẹ bé Bắp, thì không có trách nhiệm pháp lý trong việc này. Nhưng nếu có chứng cứ chứng minh Phạm Thoại đã hưởng lợi bất chính từ số tiền quyên góp cho việc chữa trị bệnh của bé Bắp, hành vi này có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự về tội "Lừa đảo chiếm đoạt tài sản" theo Điều 174 Bộ luật Hình sự 2015.

Từ thiện phải minh bạch

Cùng quan điểm, tiến sĩ Đặng Văn Cường, Trưởng Văn phòng Luật sư Chính Pháp (Đoàn Luật sư TP Hà Nội) phân tích, từ năm 2021, lĩnh vực từ thiện đã có quy định mới quan trọng trong Nghị định 93 của Chính phủ. Cụ thể, cá nhân từ 18 tuổi trở lên được phép tham gia kêu gọi, tiếp nhận và phân phối tiền từ thiện, nhưng phải công khai thông tin trên phương tiện truyền thông và thông báo với chính quyền địa phương.

Nếu tiền quyên góp được tặng với mục đích chữa bệnh, thì số tiền đó phải được sử dụng đúng mục đích. Nếu sử dụng sai mục đích, người tặng có quyền yêu cầu đòi lại số tiền đó. Nếu có hành vi lợi dụng kêu gọi từ thiện để chiếm đoạt tiền, đó sẽ là hành vi vi phạm pháp luật.

Trong trường hợp này, các nhà hảo tâm có quyền yêu cầu người tiếp nhận tiền giải trình cách sử dụng tiền. Nếu không thỏa đáng, họ có thể làm đơn tố giác đến cơ quan điều tra để làm rõ vấn đề.

Tiến sĩ Cường chia sẻ, các nhà hảo tâm đều muốn tin rằng số tiền mình đóng góp sẽ được sử dụng đúng mục đích để giúp đỡ những hoàn cảnh khó khăn. Tuy nhiên, họ phải luôn cẩn trọng và tìm hiểu kỹ trước khi quyên góp để tránh những sai sót không đáng có.

Dù việc quyên góp từ thiện tự phát có thể gây ra sự lan tỏa nhanh chóng và thu hút sự đóng góp lớn, đặc biệt khi có người nổi tiếng tham gia. Nhưng chỉ khi hoạt động từ thiện được thực hiện một cách minh bạch và đúng đắn, người hảo tâm mới có thể an tâm rằng lòng tốt của mình không bị lợi dụng.

Khi từ thiện được tổ chức bài bản và minh bạch, không chỉ người đóng góp cảm thấy yên tâm mà những hoàn cảnh khó khăn cũng nhận được sự giúp đỡ đầy đủ. Ngược lại, nếu thiếu sự thận trọng, lòng trắc ẩn rất dễ bị lợi dụng bởi những kẻ trục lợi.

Tại hội thảo "Thực trạng pháp luật về từ thiện nhân đạo ở Việt Nam" do Viện Nghiên cứu lập pháp thuộc Ủy ban Thường vụ Quốc hội tổ chức, tiến sĩ Lê Hải Đường – nguyên Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu lập pháp đã nhấn mạnh vai trò quan trọng của hoạt động từ thiện trong xã hội.

Tuy nhiên, ông cũng chỉ ra rằng do chưa có hệ thống pháp lý đầy đủ và cần thiết, nhiều hoạt động từ thiện thực tế gặp phải một số bất cập và hạn chế trong quá trình triển khai, dẫn đến tình trạng một số chương trình từ thiện bị bóp méo, lợi dụng, không còn giữ đúng mục đích và ý nghĩa ban đầu.