Bà Nguyễn Thị Mến (57 tuổi) quê ở Thái Bình, lên Hà Nội làm lao động tự do đã nhiều năm. Bà nhận rửa bát thuê buổi tối cho một cửa hàng ăn trên đường Xã Đàn, còn ban ngày bà đi làm giúp việc theo giờ.
Khi được hỏi về vấn đề đóng bảo hiểm xã hội, bà Mến thật thà chia sẻ bà không biết phải đóng như thế nào. Bà có 2 cô con dâu. Con dâu lớn làm công nhân may ở khu công nghiệp tại Thái Bình. Hàng tháng, chị này được công ty đóng bảo hiểm cho. Người con dâu còn lại cũng lên Hà Nội làm lao động tự do giống bà nên cũng không đóng bảo hiểm xã hội.
Bà Mến bảo, bà biết nếu được đóng bảo hiểm thì khi về già sẽ có tiền lương hưu hàng tháng, như vậy sẽ phần nào hỗ trợ sinh hoạt khi không còn đủ sức lao động. Nhưng làm tự do như bà thì không biết phải đóng bảo hiểm xã hội thế nào, ở đâu.
Bà Mến và con dâu nằm trong hàng triệu lao động đang trong độ tuổi chưa tiếp cận được với các chính sách xã hội hiện nay. Theo thống kế của Bộ Lao động Thương binh và Xã hội, cả nước hiện có 52,1 triệu lao động, song mới có gần 17,5 triệu người đóng bảo hiểm xã hội có thông tin. Còn lại hơn 34 triệu người (chiếm khoảng gần 70%) thuộc khối phi chính thức chưa được thu thập và quản lý thông tin.
Thực tế trên bộc lộ nhiều bất cập, nhất là khi giải ngân các gói hỗ trợ. Như trong đại dịch Covid-19, ngoài gói 38.000 tỷ đồng trích từ Quỹ Bảo hiểm thất nghiệp giải ngân vượt dự kiến do có sẵn thông tin trong hệ thông, thì các gói còn lại tỷ lệ giải ngân rất thấp vì thiếu thông tin.
Lao động tự do là nhóm chịu tác động sâu nhất, lại khó tiếp cận nhất vì không biết họ ở đâu, làm gì. Lãnh đạo Bộ Lao động Thương binh và Xã hội khi tổng kết gói hỗ trợ 62.000 tỷ đồng đợt Covid-19 từng thừa nhận "có tổ trưởng dân phố đi gần chục lần mới gặp được lao động để khảo sát rồi mới hỗ trợ".
Để giải quyết vấn đề này, trong dự thảo Luật Việc làm sửa đổi đang lấy ý kiến, Bộ Lao động Thương binh và Xã hội đã dành hẳn một chương về đăng ký lao động nhằm quản lý nguồn lực, bảo đảm chính sách cho họ.
Đăng ký lao động sẽ áp dụng cho cả người có hợp đồng chính thức lẫn khối phi chính thức, gồm 4 nhóm thông tin: Thứ nhất là thông tin cơ bản gồm họ tên, định danh cá nhân, nơi ở hiện tại. Thứ hai là chuyên môn gồm giáo dục phổ thông, nghề nghiệp, đại học hoặc chứng chỉ kỹ năng nghề quốc gia. Thứ ba là việc làm gồm công việc cụ thể, nơi làm việc. Cuối cùng là thông tin bảo hiểm xã hội, bảo hiểm thất nghiệp.
Thông tin đăng ký được cập nhật vào cơ sở dữ liệu về người lao động, liên thông cơ sở dữ liệu quốc gia. Đây được coi là tài sản quốc gia, được Nhà nước bảo vệ, do Bộ Lao động Thương binh và Xã hội quản lý.
