Cách trung tâm thành phố gần 20 km về hướng Tây, nhà cổ Tích Thiện Đường (thôn Thái Lai, xã Hòa Nhơn, huyện Hòa Vang, TP. Đà Nẵng) nằm ẩn mình bên làng cổ Túy Loan. Nơi đây tựa như nhân chứng sống, lặng lẽ nhìn thời thế thay đổi theo thời gian.
Ông Đỗ Hữu Minh (sinh năm 1956) là hậu duệ đời thứ 4 của người chủ đã thiết kế, xây dựng Tích Thiện Đường. Ông là người phụ trách, chăm lo và gìn giữ ngôi nhà. Ông chia sẻ, nơi đây từng là vùng chiến tranh khốc liệt, nhưng ngôi nhà vẫn may mắn "thoát nạn", giữ được nguyên vẹn cho tới ngày nay.
Ngôi nhà hơn 200 năm tuổi vẫn giữ y nguyên cấu trúc xưa. Ở mỗi bề mặt gỗ đều in hằn dấu vết của thời gian.
Được biết, nhà cổ Tích Thiện Đường do các nghệ nhân nổi tiếng của làng mộc Kim Bồng (TP. Hội An, Quảng Nam) chính tay thiết kế và dựng nên. Nhà có 3 gian, 2 chái chính và 2 chái phụ, cố định bởi 56 cột gỗ lớn vững chắc.
Những nghệ nhân người Quảng Nam đã tạo nên hệ thống kèo, xà nhà, lợp mái âm dương… vừa giúp cấu trúc ngôi nhà vững chãi, tạo không gian thoáng mát, vừa mang nét văn hóa đặc sắc.
Toàn bộ nguyên vật liệu xây dựng đều thuộc "cây nhà lá vườn".
Các cây cột lớn trong nhà đều là gỗ mít (khác với nhà cổ miền Bắc dùng gỗ lim hoặc gỗ gõ). Gỗ mít tuy mộc mạc nhưng vẫn tỏ rõ sự uy nghi và cổ kính.
Nhà cổ thường được làm rất thấp do đặc điểm của vật liệu xây dựng (chủ yếu là gỗ vườn nên chiều cao hạn chế). Thứ hai là nhà thấp có thể tránh gió bão tốt hơn, nhất là miền Trung luôn có mưa lũ. Cuối cùng, theo quan niệm dân gian thì làm nhà cửa thấp thể hiện sự khiêm tốn của gia chủ.
Chủ nhà chia sẻ: "Nhà cổ sử dụng lõi mít để lại giá trị cao trong các kiến trúc cổ. Hơn thế nữa, gỗ mít có vẻ đẹp đặc biệt, màu vàng độc đáo và bền bỉ theo thời gian. Ngôi nhà cổ Tích Thiện Đường xây dựng cách đây hơn 200 năm, thời đó chưa có máy móc chuyên nghiệp như hiện nay nên thợ ở Hội An phải mất mấy năm liền để hoàn thiện".
Những thanh gỗ được chạm khắc hình đầu rồng (kiểu trang trí mang phong thái xưa) không chỉ đẹp về kiến trúc, mà còn thể hiện quyền lực và đẳng cấp xã hội của chủ nhà.
Ngoài ra, linh vật rồng cũng mang ý nghĩa cầu may mắn và thịnh vượng cho gia đình.
Đặc biệt, ngôi nhà cổ này từng là nơi trú ẩn của nhiều chiến sĩ cách mạng thời kháng chiến. Hầm trú ẩn xây dựng ngay trong phòng ngủ chính, chứa được khoảng 10 người và thiết kế thông ra phía sau vườn.
Ngoài ra, phần gác mái cũng được thiết kế làm nơi trú ẩn bí mật của cán bộ cách mạng khi địch truy lùng, sức chứa khoảng 15 - 20 người.
Đường luồng nối 2 chái nằm phía sau 3 gian chính thuận tiện cho việc đi lại.
Lối cửa ra vào các gian khá nhỏ, tuy đã có dấu hiệu mài mòn nhưng vẫn khá chắc chắn.
Khu vực tủ kính lưu giữ các món đồ cổ từ thời xưa.
Đầu máy công nghiệp do Cố Thủ tướng Võ Văn Kiệt trao tặng vẫn được gia đình ông Minh cất giữ trong vườn.
Các vật dụng sưu tầm được bài trí trong và xung quanh ngôi nhà, gợi nhớ ký ức xưa gắn liền với nơi đây.
Phía trước gian chính nhà cổ là gốc cây mai lớn, hơn 120 năm tuổi. Theo ông Minh, cây mai này như một người bạn đặc biệt cùng đồng hành và giúp nhà cổ trở nên cổ kính hơn.
Mỗi năm Tết đến, mọi người lại ghé thăm và chụp hình cùng “cụ” mai.
Hiện nay, nhà cổ Tích Thiện Đường nằm ở một góc phía Tây trong khu vườn rộng 3.500 m2, thuộc sở hữu của gia đình ông Đỗ Hữu Minh. Nơi đây không chỉ là di tích được Thành phố công nhận mà còn là bức tranh sống động, hội tụ các giá trị văn hóa - nghệ thuật cùng nét đẹp truyền thống của người Việt.
