Không dẫn đến “phí chồng phí”
Dự thảo Luật Đường bộ mới nhất đang xin ý kiến đại biểu Quốc hội chuyên trách (ngày 26-27/3) quy định thu phí sử dụng với phương tiện lưu thông trên cao tốc do Nhà nước đầu tư, sở hữu, quản lý và khai thác. Đó là các tuyến được đầu tư công và theo hình thức khác khi kết thúc hợp đồng đã chuyển giao cho Nhà nước.
Trước khi xây dựng dự thảo Luật Đường bộ, Bộ Giao thông Vận tải từng nhiều lần đề xuất thu phí một số tuyến cao tốc do Nhà nước đầu tư. Đầu tháng 5, Bộ tính sẽ thu phí 9 tuyến cao tốc, gồm: TP HCM - Trung Lương; Cao Bồ - Mai Sơn, Mai Sơn - quốc lộ 45, quốc lộ 45 - Nghi Sơn, Nghi Sơn - Diễn Châu, Cam Lộ - La Sơn, Vĩnh Hảo - Phan Thiết, Phan Thiết - Dầu Giây, cầu Mỹ Thuận 2.
Cao tốc TP HCM - Trung Lương
Các tuyến trên dự kiến thu phí trong 5 năm, đến khi có pháp luật về thu phí cao tốc. Theo đề xuất trước đây của Bộ Giao thông Vận tải, giai đoạn 2021-2023, mức phí cao tốc Bắc Nam trung bình là 1.500 đồng một xe mỗi km; mỗi hai năm sẽ tăng 200 đồng đến giai đoạn 2030-2032; sau đó sẽ tăng 300 đồng mỗi hai năm lên mức 2.400 đồng giai đoạn 2033-2035.
Phân tích về vấn đề này, Thứ trưởng Giao thông Vận tải Nguyễn Danh Huy cho biết, các lợi ích mang lại cho người dân nếu chính sách này được áp dụng là phương tiện di chuyển trên cao tốc nhanh hơn, tiết kiệm nhiên liệu và thời gian, giảm phí vận hành... "Chúng tôi sẽ tính toán mức thu phí đảm bảo phù hợp với khả năng chi trả của người dân", ông Huy nói.
Ngoài ra, theo ông Huy, trên thế giới và các nước đang phát triển, để đầu tư hạ tầng giao thông cần huy động nhiều phương thức, trong đó có Nhà nước đầu tư cao tốc rồi thu phí để hoàn vốn.
Được biết, dự thảo Luật Đường bộ được Quốc hội cho ý kiến lần đầu tại kỳ họp 6 cuối năm 2023, dự kiến được xem xét thông qua tại kỳ họp giữa năm nay.
Mới đây, Ủy ban Quốc phòng - An ninh đánh giá, nội dung này phù hợp với chủ trương của Quốc hội về phê duyệt đầu tư các tuyến cao tốc. Người đi trên cao tốc được hưởng nhiều lợi ích như tiết kiệm thời gian, chi phí vận tải, nhiên liệu, khấu hao phương tiện. Mức phí cao tốc sẽ phù hợp với chất lượng dịch vụ và căn cứ trên nguyên tắc "dịch vụ có chất lượng cao hơn thì phải trả chi phí cao hơn".
Bên cạnh đó, cao tốc do Nhà nước đầu tư đều có quốc lộ song hành, cho phép người tham gia giao thông có quyền lựa chọn sử dụng cao tốc hoặc quốc lộ. Vì vậy, quy định này là phù hợp, không dẫn đến phí chồng phí. Ủy ban đề nghị ban soạn thảo chỉnh sửa cho chặt chẽ và phù hợp với quy định sửa đổi, bổ sung quy định của Luật Phí và lệ phí.
Cần nghiên cứu mức thu và cách thức phù hợp
Tại Việt Nam, cơ quan soạn thảo ước tính đến năm 2030, toàn quốc cần 813.000 tỷ đồng đầu tư cao tốc, trong đó đến 2025 cần 393.000 tỷ đồng để hoàn thành 2.000 km và khởi công 925 km. Trong 10 năm tới, ngân sách cần đầu tư 239.000 tỷ đồng xây mới cao tốc, bình quân 24.000 tỷ đồng mỗi năm.
Theo ông Nguyễn Văn Quyền, Chủ tịch Hiệp hội Vận tải ô tô Việt Nam, thu phí trên các đường cao tốc do Nhà nước đầu tư là cần thiết bởi nếu không thu phí, phương tiện sẽ tập trung gây ùn tắc tuyến đường, hay có thể phá vỡ phương án tài chính của các công trình khác khi đổ dồn sang chạy trên tuyến này. Chẳng hạn, việc dừng trên tuyến đường TP.HCM - Trung Lương cho thấy nhiều bất hợp lý. Do đó, Nhà nước cần thu phí để có thêm nguồn vốn để đẩy mạnh việc đầu tư ở các tuyến khác.
Ông Nguyễn Văn Quyền, Chủ tịch Hiệp hội Vận tải ô tô Việt Nam
"Nhà nước nên đấu giá quyền thu phí công khai, minh bạch và giao cho nhà cung cấp dịch vụ thu phí hưởng bao nhiêu phần trăm để chi trả chi phí tổ chức thu, còn lại nộp vào ngân sách để hoàn vốn cho công trình.
Nhà nước cũng cần xem xét thu phí ở tuyến nào và không thu tuyến nào, chứ không nhất thiết phải thu trên tất cả các tuyến do Nhà nước đầu tư", ông Quyền cho hay.
Tuy nhiên, Chủ tịch Hiệp hội Vận tải ô tô cho rằng, cần phải xem xét kỹ thu những tuyến đường nào, thu phí ở mức bao nhiêu, cần nghiên cứu để có mức thu phù hợp với khả năng chi trả của người dân và doanh nghiệp.
Cần quy chuẩn, tiêu chuẩn cụ thể với đường cao tốc
Thời gian gần đây liên tục xảy ra hàng loạt vụ tai nạn giao thông (TNGT) trên một số tuyến cao tốc đầu tư công khiến nhiều người tử vong và bị thương, nhiều phương tiện hư hỏng nặng. Về nguyên nhân TNGT trên đường cao tốc, có những lý do đến từ tài xế. Nhưng ngoài nguyên nhân chủ quan này, còn có nguyên nhân từ quy hoạch, đầu tư, quản lý, vận hành... các tuyến cao tốc hay không?!
Từng có lý giải do điều kiện về vốn nên phải phân kỳ đầu tư. Nói cách khác, hạ tầng giao thông chưa đủ tiêu chuẩn “đường bộ cao tốc” nhưng được gắn “mác” cao tốc. Lẽ ra các cao tốc cần có làn khẩn cấp, đầy đủ vạch sơn bảng hướng dẫn, dải phân cách cứng, rào chắn lóa; trạm dừng nghỉ, cung cấp các dịch vụ xăng, ăn uống, vệ sinh, “nghỉ mắt” cho tài xế sau quãng đường dài. Nhưng một số cao tốc đã chưa đáp ứng đầy đủ những tiêu chuẩn tiêu chí này.
Chiều 26/3, thảo luận tại Hội nghị đại biểu Quốc hội hoạt động chuyên trách lần thứ 5, đại biểu Lê Hoàng Anh (Gia Lai) cho rằng, việc chưa có quy chuẩn, tiêu chuẩn đường cao tốc, tạo ra nhiều bất cập, gây khó khăn cho việc triển khai các giải pháp bảo đảm an toàn giao thông đường cao tốc.
Đại biểu đề nghị luật hóa các nguyên tắc bắt buộc trong Luật, sau đó Bộ trưởng Bộ Giao thông vận tải mới ban hành các tiêu chuẩn, quy chuẩn cụ thể. Đại biểu đề nghị cần có 6 điểm quy định trong Luật, gồm: Bắt buộc phải có dải phân cách cứng; phải có làn khẩn cấp; phải có điểm dừng đỗ; tốc độ các phương tiện di chuyển phải cao nhất trong các cấp kỹ thuật; khổ làn không thấp hơn 3,75m; quy định số làn cụ thể.
Một vấn đề bất cập hiện nay là trên nhiều tuyến cao tốc hiện đã khai thác nhưng không có trạm dừng nghỉ. Đây cũng là nguyên nhân xảy ra một số vụ tai nạn giao thông. Từ đó, Đại biểu Phạm Văn Hòa (đoàn Đồng Tháp) nêu ý kiến, trạm dừng chân phải thi công cùng một lúc với thi công dự án đường cao tốc. Từ những vụ tai nạn giao thông trên các tuyến cao tốc 2 làn xe thời gian qua, đại biểu Nguyễn Văn Cảnh (Đoàn Bình Định) đề nghị sắp xếp lại làn đường/khu vực dừng khẩn cấp để tạo thành 3 làn đường tại các tuyến này.
Thảo luận tại phiên họp, một số Đại biểu Quốc hội cũng đề nghị cần tính toán việc giải phóng mặt bằng đầu tư xây dựng quốc lộ, đường cao tốc theo quy mô làn xe.
