Món quà sáng dân dã chỉ từ 10 nghìn đồng
Tại bất kỳ nơi nào của Hà Nội vào mỗi buổi sáng, đều có thể dễ dàng bắt gặp hình ảnh các hàng xôi “vỉa hè”. Chỉ từ 10 - 15 nghìn đồng là đã có thể thoải mái lựa chọn món xôi nóng hổi mình ưa thích như: xôi xéo, xôi đỗ, xôi ngô, xôi gấc, xôi lạc, xôi chè,... Nhưng có lẽ với nhiều người, xôi Phú Thượng sẽ được ưu ái lựa chọn hơn vì độ dẻo ngon và giá cả phải chăng.
Một góc nhỏ trên phố Bát Đàn, hình ảnh người phụ nữ hơn 60 tuổi nhanh nhẹn và bận rộn bên thúng xôi... đã trở nên quá quen thuộc. Từ trong thúng “khổng lồ”, mỗi loại xôi được người bán ủ kỹ để giữnóng và phân loại gọn gàng bởi chiếc vỉ buồm. Tùy theo yêu cầu của khách, người bán hàng nhanh tay “bới” xôi, kèm theo các vị là vừng, chả giò, lạp xưởng hoặc ruốc... sau đó gói gọn trong lớp lá dong xanh mướt.
Trong khung giờ cao điểm sáng từ 6h30 - 8h30, lúc nào cũng có vài ba người đứng/ngồi xếp hàng bên cạnh bà và thúng xôi, chờ đến lượt. Khách của bà có người già đi tập thể dục về, trẻ con đi học, công nhân, nhân viên văn phòng,… Người rảnh rỗi thì kê ghế ngồi ăn tại chỗ, người ít thời gian lại vội vàng dặn bà gói mang đi kịp giờ làm, giờ học.
Người bán xôi ấy là bà Nguyễn Thị Tuyến - Phó Chủ tịch Hội làng nghề xôi Phú Thượng (Tây Hồ, Hà Nội). Chị Bình, một khách hàng quen của hàng xôi chia sẻ: “Ngày nào tôi cũng đi làm và đưa con đi học qua cung đường này. Cả 2 mẹ con tôi đều thích ăn xôi và là khách hàng ruột của bà Tuyến. Xôi có nhiều người bán, nhưng với xôi Phú Thượng thì ai ăn rồi mới hiểu vì sao nó hấp dẫn và khác hẳn các xôi nơi khác. Xôi mềm, dẻo, thơm, không thừa không thiếu nước. Có bữa tôi mua từ sáng, để bẵng đến trưa mới mở ra mà hạt xôi vẫn dẻo, mềm và thơm”.
Nghề lắm công phu
Khi đã vãn khách, có chút rảnh rỗi, bà Tuyến chia sẻ: “Tôi bán hàng tại phố này hơn 40 năm rồi. Từ khi còn nhỏ, tôi đã thấy bà và mẹ của mình thổi xôi hàng ngày. Nghề làm xôi cũng theo đó mà ngấm vào tôi, cứ thế tôi theo nghề đến ngày hôm nay”.
Theo “bí kíp” từ nhiều năm làm nghề, bà Tuyến cho hay, xôi ngon là khi ăn phải vừa miệng mà tuyệt nhiên không cần có thêm gia vị, mì chính gì ngoài vài hạt muối. Những hạt xôi tơi mà vẫn đủ độ mềm dẻo, kể cả khi đã nguội.
Bà Tuyến cho biết: “Để có xôi đạt chuẩn thì khâu nào cũng quan trọng, rất nhiều chi tiết tưởng đơn giản nhưng nếu không chuẩn thì cũng không cho sản phẩm xôi ngon được. Đó là, gạo để thổi xôi phải là gạo nếp cái hoa vàng. Những nguyên liệu đi kèm như đỗ, ngô, lạc… cũng phải loại đều, không có hạt kẹ, hạt mốc. Các phụ liệu khác như vừng, hành phi, mỡ... cũng được lựa chọn rất kỹ càng.
Gạo ngâm đủ thời gian khoảng 4 tiếng, khi đủ nước gạo được vớt ra, đãi qua nước sạch nhiều lần, sau đó đồ chín bằng hơi nước qua hai lần lửa. Hạt xôi khi chín phải bóng và căng tròn như được phết một lớp dầu mỡ, 10 hạt tròn đều cả 10 không vỡ, không nhão nát... Tất cả các công đoạn, từ gạo, nước, muối, lửa, thời gian... với người có kinh nghiệm thì chỉ cần “lấy mắt làm thước” là sẽ biết thành phẩm đã đạt hay chưa”.
Bà Tuyến bảo, để có những gói xôi nóng hổi vào mỗi đầu giờ sáng thì những người làm nghề như bà phải dành rất nhiều thời gian chuẩn bị trước. “Người làm xôi thường phải thức dậy từ 2h - 3h sáng để kịp đãi gạo, thổi xôi và chuẩn bị các công việc khác. Trời mùa đông cũng như mùa hè, sau khi hoàn tất công việc, thúng xôi nóng hổi được đưa tới “cửa hàng” cách nhà cả chục km lúc trời vừa kịp sáng. Ai ăn ít thì chỉ cần 10 nghìn, nhiều thì 20 nghìn/gói. Là nghề gia truyền, làm mãi thành quen, lấy công làm lãi, chứ thực tình công việc vừa vất vả vừa không kiếm được nhiều tiền như các ngành nghề khác”, bà Tuyến nói thêm.
Con cháu tiếp tục giữ “lửa nghề”
Trung bình mỗi ngày, hàng xôi bà Tuyến tiêu thụ từ 50kg - 80kg gạo. Để đảm bảo sức khỏe cũng như kịp đáp ứng lượng công việc, những năm gần đây, bà Tuyến đã có thêm người con dâu tham gia hỗ trợ. Cũng giống như nhiều gia đình trong làng, con dâu và các cháu của bà sau này sẽ tiếp tục kế thừa nghề này.
Ngày xưa các cô, các bà thổi xôi bằng chõ đất, rồi đi bán rong dọc phố phường Hà Nội. Ngày nay, những người phụ nữ ở Phú Thượng đã sử dụng công nghệ để bán xôi qua mạng. Vào mỗi dịp lễ như Tết, ngày Rằm - mùng Một, nhu cầu tiêu thụ xôi tăng lên tới 2 - 3 lần. Đặc biệt, tiếng lành đồn xa, nhiều gia đình có đám cưới, đám hỏi trên địa bàn thành phố, hoặc các địa phương lân cận cũng đặt người làng thổi xôi.
Hiện toàn phường Phú Thượng có khoảng 600 hộ nấu xôi, trong đó phụ nữ chiếm 95%, có nhiều gia đình 5 - 6 thế hệ nối nghiệp nhau làm nghề. Trung bình mỗi ngày, làng xôi Phú Thượng sử dụng hết khoảng 10 tấn gạo để nấu xôi, tạo công ăn việc làm và đem lại thu nhập ổn định cho người dân làng nghề. Mỗi hộ có thu nhập bình quân khoảng 600 - 1 triêu đồng/ngày. Nếu dịp lễ, Tết hoặc được nhà hàng - khách sạn đặt nhiều thì thu nhập cao gấp 2 - 4 lần so với ngày thường.
“Ngoài công việc chính là thổi xôi sáng, ngày nay ở Phú Thượng, các bạn trẻ còn mở lớp dạy làm xôi online, nhận đặt hàng từ khách ngoài Hà Nội... Tự hào lắm, đây là cách chúng tôi giữ lửa làng nghề. Hi vọng sau này, xôi Phú Thượng luôn được các thế hệ giữ gìn, lan tỏa đi xa, không chỉ trong nước mà còn vươn ra quốc tế" – bà Tuyến chia sẻ.
Nghề nấu xôi ở Phú Thượng đã mang lại thu nhập đáng kể cho người dân, đồng thời đóng góp đáng kể vào phát triển kinh tế địa phương.
