Gia tăng trẻ chậm nói
Hiện nay, ngày càng nhiều trẻ em rơi vào tình trạng chậm phát triển ngôn ngữ. Đó là tình trạng trẻ không đạt được các mốc phát triển ngôn ngữ đúng theo độ tuổi. Trẻ có thể gặp khó khăn trong việc hiểu và phản ứng với lời nói của người khác, chậm nói, không thể ghép các từ thành câu, vốn từ hạn chế và diễn đạt vụng về.
Thông thường, một trẻ được coi là chậm nói khi đến 2 tuổi mà vẫn chưa nói được khoảng 50 từ đơn hoặc chưa sử dụng từ ghép (câu hai từ). Hơn 60% trẻ em bị chậm nói không theo kịp bạn bè cùng lứa, gặp khó khăn trong việc đọc và đánh vần (cao gấp 6 lần), cũng như gặp khó khăn trong toán học (cao gấp 4 lần).
Những trẻ này thiếu kỹ năng giao tiếp, dễ cô lập xã hội, tự ti và lo lắng trong các tình huống giao tiếp. Trẻ cũng có thể gặp khó khăn trong việc kết bạn, duy trì các mối quan hệ, cũng như gặp vấn đề trong việc học đọc, viết và tính toán, dẫn đến kết quả học tập kém. Những ảnh hưởng này có thể kéo dài suốt đời, gây ra vấn đề trong học tập và giao tiếp xã hội trong suốt tuổi trưởng thành.
Tại Viện Sức khỏe tâm thần, Bệnh viện Bạch Mai, những năm gần đây, đặc biệt là sau đại dịch COVID-19 (năm 2020), tỷ lệ trẻ chậm nói đến viện khám đã gia tăng do nhiều nguyên nhân khác nhau. Điển hình, bé trai 4 tuổi được gia đình đưa đến khám do không có khả năng giao tiếp bằng ngôn ngữ. Mỗi khi cần lấy đồ, bé chỉ biết kéo người lớn lại và dùng tay chỉ hoặc rặn chữ, nhưng người nghe không thể hiểu được.
Mẹ bé cho biết, chị làm việc xa nhà. Bé chủ yếu ở với ông bà và thường xuyên được cho xem tivi, điện thoại. Khi lên 2 tuổi, bé chỉ biết bập bẹ một số từ đơn và chưa thể nói được từ ghép. Đến nay, ở tuổi 4, bé vẫn gần như không nói được gì, vốn từ hạn chế.
Bé chỉ nhớ đúng một số màu sắc, con vật khi được dạy, nhưng không thể tự nói khi được hỏi. Tại Viện Sức khỏe tâm thần, bé được chẩn đoán mắc rối loạn ngôn ngữ diễn đạt.
Một trường hợp khác là bé gái hơn 2 tuổi (Bắc Ninh) được đưa đi khám vì chỉ bập bẹ một vài từ đơn không rõ ràng như "mẹ", "bà", "cá"... Mẹ bé gái cho biết, từ khi 18 tháng tuổi, bé đã đi học mẫu giáo nhưng không giao tiếp nhiều với bạn bè và ít tương tác với cô giáo. Phần lớn thời gian, bé chỉ lặng lẽ chơi một mình.
Thiếu cơ hội phát triển ngôn ngữ
TS.BS Đinh Thạc - Bệnh viện Nhi đồng 1 cho biết, nguyên nhân phổ biến khiến trẻ chậm nói hiện nay chủ yếu xuất phát từ yếu tố tâm lý, tình cảm và xã hội, chiếm tới 80%. Một trong những nguyên nhân chính là việc cho trẻ tiếp xúc quá nhiều với các thiết bị điện tử như tivi, điện thoại, ipad… mà không tạo cơ hội để trẻ tương tác và giao tiếp.
Việc này khiến trẻ thiếu cơ hội phát triển ngôn ngữ. Bên cạnh đó, việc cha mẹ và người thân ít trò chuyện, trao đổi với trẻ cũng làm hạn chế cơ hội để trẻ phát ra ngôn ngữ. Một số ít trường hợp chậm nói là do trẻ bị bạo hành, ngược đãi, bỏ rơi, hoặc có rối loạn tâm lý.
Do đó, bác sĩ khuyến cáo phụ huynh cần chú trọng hơn đến việc tương tác và chơi cùng trẻ, điều tiết và kiểm soát thời gian sử dụng các thiết bị điện tử. Phụ huynh cũng cần xác định đúng nguyên nhân để có phương pháp điều trị phù hợp, đặc biệt khi trẻ bị rối loạn phổ tự kỷ hoặc gặp vấn đề chậm nói nghiêm trọng. Trong những trường hợp này, việc áp dụng chương trình can thiệp cá nhân tích cực, như tìm giáo viên dạy kèm 1 kèm 1, là rất cần thiết.
Còn TS. Vũ Sơn Tùng - Viện Sức khỏe tâm thần, Bệnh viện Bạch Mai cho hay, trẻ từ 1 - 3 tuổi dành quá 2 giờ mỗi ngày để sử dụng tivi, điện thoại sẽ làm tăng nguy cơ chậm nói. Đặc biệt, tiếp xúc với nhiều ngôn ngữ sẽ làm tăng khả năng chậm nói lên tới 22%, trong khi trẻ chỉ tiếp xúc với một ngôn ngữ thì tỷ lệ này là 8%.
Đáng chú ý là hầu hết các trẻ đến viện đều ở thời điểm muộn hơn so với giai đoạn vàng phát triển ngôn ngữ (0 - 3 tuổi). Theo bác sĩ Tùng, việc can thiệp sớm, đặc biệt trong giai đoạn trẻ từ 0-3 tuổi, có thể giúp trẻ phát triển ngôn ngữ và kỹ năng giao tiếp một cách nhanh chóng, đồng thời giảm thiểu các vấn đề liên quan đến cảm xúc, nhận thức và xã hội.
Các phương pháp can thiệp có thể bao gồm trị liệu ngôn ngữ, chương trình hỗ trợ giáo dục, và các hoạt động khuyến khích trẻ giao tiếp. Những liệu pháp này có thể được thực hiện bởi các chuyên gia trị liệu ngôn ngữ và lời nói, cùng các bác sĩ lâm sàng khác.
Nếu được can thiệp kịp thời, trẻ có thể bắt đầu cải thiện khả năng nói và giao tiếp, với khả năng tiến bộ lên đến 50% chỉ trong năm đầu tiên của quá trình can thiệp, ngay cả khi các dấu hiệu chậm phát triển ngôn ngữ bắt đầu xuất hiện từ 18 tháng tuổi.
Tổ chức ONE (Bỉ) cũng khuyến cáo, trẻ em dưới 3 tuổi không nên sử dụng thiết bị màn hình, vì ánh sáng xanh từ các thiết bị này có thể gây rối loạn giấc ngủ và dẫn đến tình trạng thiếu ngủ kéo dài. Các chuyên gia cũng đề xuất ngừng sử dụng màn hình ít nhất một giờ trước khi đi ngủ để đảm bảo chất lượng giấc ngủ cho trẻ.
Để giải quyết vấn đề này, các chuyên gia kêu gọi sự hợp tác chặt chẽ giữa phụ huynh và nhà trường, nhằm hạn chế thời gian trẻ tiếp xúc với màn hình và khuyến khích trẻ tham gia các hoạt động ngoài trời để phát triển kỹ năng giao tiếp và ngôn ngữ. Sự phát triển toàn diện của trẻ chỉ có thể đạt được khi trẻ được tham gia vào những hoạt động phong phú, thay vì phụ thuộc vào công nghệ.
Tình trạng trẻ chậm phát triển ngôn ngữ là một cảnh báo cần thiết, đòi hỏi cộng đồng phải thay đổi nhận thức để bảo vệ tương lai của thế hệ trẻ.