Gần đây, báo chí phản ánh một nghịch lý trong chính sách thuế và nhà ở xã hội (NOXH): mức thu nhập chịu thuế thu nhập cá nhân và mức thu nhập tối đa để được mua NOXH đang có sự chồng chéo, tạo ra khoảng trống trong chính sách.
Câu hỏi về tính hợp lý của quy định hiện hành
Cụ thể, một người có thu nhập 15 triệu đồng/tháng vẫn phải đóng thuế thu nhập cá nhân nhưng lại được coi là "thu nhập thấp" đủ điều kiện mua NOXH. Điều này đặt ra câu hỏi về tính hợp lý của các quy định hiện hành: tại sao một người vừa thuộc diện thu nhập thấp theo tiêu chí NOXH nhưng vẫn phải đóng thuế như một cá nhân có thu nhập khá?
Trước vấn đề này, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đã yêu cầu Bộ Tài chính và Bộ Xây dựng nghiên cứu, đánh giá phản ánh từ báo chí, đồng thời xem xét điều chỉnh các chính sách liên quan đến NOXH và thuế thu nhập cá nhân trong quá trình sửa đổi sắp tới.
Trước đây, Luật Nhà ở 2014 (đã hết hiệu lực) quy định chỉ những người không phải nộp thuế thu nhập thường xuyên mới được hưởng chính sách hỗ trợ mua NOXH. Tuy nhiên, điều kiện này lại khiến nhiều người có nhu cầu thực tế khó tiếp cận NOX vì chỉ cần có thu nhập nhỉnh hơn mức miễn thuế là đã bị loại khỏi diện hỗ trợ.
Việc một người phải đóng thuế thu nhập cá nhân nhưng vẫn được coi là thu nhập thấp đủ điều kiện mua NOXH cho thấy còn nhiều điểm chưa hợp lý cần được điều chỉnh trong tương lai
Để khắc phục bất cập này, Luật Nhà ở 2023 đã thay đổi tiêu chí thu nhập, mở rộng đối tượng được mua NOXH, bao gồm: Người có thu nhập thấp tại khu vực đô thị; Công nhân, người lao động đang làm việc tại doanh nghiệp, hợp tác xã trong và ngoài khu công nghiệp; Sĩ quan, quân nhân chuyên nghiệp, hạ sĩ quan, công nhân công an, công chức, viên chức quốc phòng, cán bộ, công chức, viên chức nhà nước; Người làm công tác cơ yếu, người hưởng lương ngân sách nhà nước.
Tuy nhiên, dù đã có sự điều chỉnh, quy định mới vẫn yêu cầu các đối tượng trên phải đáp ứng điều kiện thu nhập do Chính phủ quy định. Theo Nghị định 100/2024/NĐ-CP, điều kiện về thu nhập để được mua NOXH như sau: với người độc thân là thu nhập thực nhận không quá 15 triệu đồng/tháng; người đã kết hôn: tổng thu nhập của cả hai vợ chồng không vượt quá 30 triệu đồng/tháng.
Mức thu nhập này sẽ được tính theo bảng lương do cơ quan, đơn vị, doanh nghiệp nơi người lao động làm việc xác nhận, trong vòng một năm liền kề trước thời điểm nộp hồ sơ đăng ký mua nhà. Ngoài ra, với những người không có hợp đồng lao động, quy định vẫn giữ nguyên mức thu nhập tối đa: 15 triệu đồng/tháng với người độc thân và 30 triệu đồng/tháng với hộ gia đình.
Sự thay đổi này phần nào giúp mở rộng đối tượng tiếp cận NOXH, nhưng cũng đặt ra câu hỏi về sự đồng bộ giữa chính sách thuế và chính sách an sinh. Việc một người phải đóng thuế thu nhập cá nhân nhưng vẫn được coi là thu nhập thấp đủ điều kiện mua NOXH cho thấy còn nhiều điểm chưa hợp lý cần được điều chỉnh trong tương lai.
Chính sách phải phản ánh đúng thực tế cuộc sống
Có nhiều ý kiến cho rằng, mức thu nhập 15 triệu đồng/tháng có thể mang ý nghĩa hoàn toàn khác nhau tùy theo cách nhìn nhận. Theo quy định về thuế thu nhập cá nhân, con số này vượt mức giảm trừ gia cảnh (11 triệu đồng/tháng), đồng nghĩa với việc người lao động phải nộp thuế, tức là được coi là có thu nhập khá.
Tuy nhiên, theo tiêu chí xét duyệt NOXH, mức 15 triệu đồng/tháng lại là giới hạn tối đa để được xem là thu nhập thấp và đủ điều kiện mua nhà ở xã hội. Chính sự khác biệt này đã tạo ra khoảng cách lớn giữa chính sách thuế và chính sách an sinh xã hội, đẩy nhiều người vào tình thế trớ trêu: vừa phải đóng thuế như một người có thu nhập khá, nhưng lại không đủ khả năng tự mua nhà. Vậy, thu nhập 15 triệu đồng/tháng thực sự thuộc nhóm nào?
Thực tế, giá trị của mức thu nhập này phụ thuộc vào khu vực sinh sống. Tại các đô thị lớn như Hà Nội hay TP.HCM, 15 triệu đồng/tháng chỉ đủ trang trải các chi phí thiết yếu như tiền thuê nhà, ăn uống, đi lại, điện nước và các khoản sinh hoạt khác. Nếu có thêm gia đình và con cái, khả năng tích lũy gần như bằng không.
Mức thu nhập 15 triệu đồng/tháng có thể mang ý nghĩa hoàn toàn khác nhau tùy theo cách nhìn nhận
Trong khi đó, ở các tỉnh thành nhỏ hơn, mức lương này có thể được xem là khá cao và đủ để sống thoải mái. Điều đó cho thấy thu nhập không thể chỉ đánh giá bằng một con số cố định mà cần đặt trong bối cảnh chi phí sinh hoạt của từng khu vực.
Nếu một người có thu nhập 15 triệu đồng/tháng vẫn phải thuê nhà, không đủ khả năng mua nhà, thì rõ ràng mức thu nhập này không thể coi là cao. Tuy nhiên, nếu Nhà nước vẫn thu thuế họ như một người có thu nhập ổn định, thì cần phải xem xét lại.
Do đó, nếu Chính phủ đã thay đổi tiêu chí để mở rộng đối tượng được mua NOXH, thì cũng cần xem xét lại chính sách thuế để đảm bảo công bằng. Trước hết, mức giảm trừ gia cảnh cần được điều chỉnh. Với chi phí sinh hoạt ngày càng tăng, mức 11 triệu đồng/tháng đã trở nên lỗi thời, khiến nhiều người có thu nhập trung bình vẫn bị đánh thuế một cách bất hợp lý.
Bên cạnh đó, cách phân loại thu nhập cũng cần thực tế hơn, không thể áp dụng một con số cứng nhắc vừa để xét duyệt hỗ trợ nhà ở, vừa để đánh thuế. Chính phủ nên có phương án đánh giá thu nhập theo từng khu vực thay vì áp dụng chung một mức trần cho cả nước.
“Vấn đề không chỉ nằm ở con số 15 triệu đồng/tháng, mà là cách thiết kế chính sách để phản ánh đúng thực tế cuộc sống. Điều quan trọng nhất là đảm bảo sự công bằng và hợp lý giữa các nhóm thu nhập, để mỗi chính sách thực sự đi vào đời sống thay vì chỉ tồn tại trên giấy tờ”, một chuyên gia trong lĩnh vực tài chính nhận định.