Mới đây, tại thông báo về kết luận thanh tra việc chấp hành các quy định trong công tác quản lý nhà nước về lĩnh vực xăng dầu, phía Thanh tra Chính phủ chỉ rõ hàng loạt các vi phạm của các doanh nghiệp trong lĩnh vực kinh doanh xăng dầu. Phổ biến nhất chính là vi phạm pháp luật liên quan đến việc trích lập hay quản lý và sử dụng Quỹ bình ổn giá xăng dầu (BOG) do Liên bộ Công thương, Bộ Tài chính quản lý.
Có 7/15 doanh nghiệp đầu mối đang xăng dầu đã sử dụng BOG sai với mục đích bình ổn giá, không kết chuyển tài khoản quỹ mà để “tồn dư” tài khoản thanh toán của doanh nghiệp trong nhiều kỳ trước khi hoàn trả lại BOG số tiền 7.927 tỉ đồng. Trong 7 doanh nghiệp này, có tới 3 đơn vị đầu mối đã bị cơ quan nhà nước có thẩm quyền xử phạt về vi phạm hành chính hơn 3 lần: Công ty TNHH vận tải thủy bộ Hải Hà (4 lần), Công ty TNHH thương mại vận tải và du lịch Xuyên Việt Oil (3 lần), Công ty CP Tập đoàn Thiên Minh Đức (3 lần). Đây cũng chính là 3 cái tên bị TTCP đề nghị chuyển hồ sơ sang Bộ Công an để xử lý, xem xét trách nhiệm theo pháp luật. Ngoài sai phạm không kê khai, nộp thuế thì sai phạm lớn nhất chính là việc sử dụng sai mục đích đối với BOG.
Ở thời điểm thanh tra kiểm tra, số lượng các đơn vị kinh doanh xăng dầu trên toàn quốc gồm có có 38 đơn vị đầu mối; 2 đơn vị đầu mối sản xuất; 341 đơn vị phân phối; 18 tổng đại lý; 312 đại lý và 17.449 cửa hàng bán lẻ xăng dầu... Phía TTCP cho rằng các bất cập trong việc trích lập, quản lý, sử dụng Quỹ BOG đã tồn tại nhiều năm thế nhưng nhưng chưa được xử lý kịp thời, dẫn đến quản lý lỏng lẻo, đùn đẩy trách nhiệm và ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng BOG.
Chuyên gia thương mại Vũ Vinh Phú khẳng định, không cần chờ đến kết luận thanh tra mới thấy sự bất cập trong quản lý và sử dụng Quỹ BOG xăng dầu. Trước đó, dư luận cũng đã nhiều lần có ý kiến về sự bất cập trên thế nhưng phía các cơ quan quản lý không quan tâm thậm chí là phớt lờ để sai phạm có thể xảy ra.
Ông Nguyễn Xuân Thắng (Giám đốc Công ty xăng dầu Âu Hải Phát) thừa nhận việc Quỹ BOG xăng dầu hiện tại đang bị thả nổi đã dẫn đến những hệ lụy, bất cập khi giao quyền quản lý tài khoản quỹ về cho doanh nghiệp đầu mối.
Thực tế, để điều tiết giá xăng dầu cũng như kiềm chế lạm phát, thuế và phí trong việc nhập khẩu xăng dầu được coi là một trong những công cụ hữu hiệu của Quỹ BOG. Thế nhưng, BOG chứa nhiều rủi ro, đã "hết phép" khi chu kỳ điều chỉnh giá xăng dầu giảm xuống hằng tuần và sát với giá thế giới hơn.
Theo chuyên gia Vũ Vinh Phú, phải thiết lập thị trường xăng dầu lại và các DN tự chủ hạch toán - lời ăn lỗ chịu và tự do lựa chọn đối tác mua - bán, thậm chí phải có cơ chế cho đơn vị bán lẻ quyết định giá. Và phải sớm có cuộc cải cách về hệ thống phân phối xăng – dầu, cắt bớt các đầu mối trung gian, đi thẳng từ nhà cung cấp tới bán lẻ… Bên cạnh đó, chuyển dự trữ sang bằng hiện vật, Nhà nước quản lý chất lượng hàng hoá và cạnh tranh một cách bình đẳng.
Là một trong những chuyên kinh tế đã từng có ý kiến đề xuất bỏ Quỹ BOG PGS-TS Phạm Thế Anh (Trường đại học Kinh tế Quốc dân) đã từng nhận xét rằng, Quỹ BOG này là "sáng tạo riêng của Việt Nam" và đã không đạt được mục đích chính là bình ổn giá. Các nước khác đã chuyển sang dự trữ bằng nguồn xăng dầu thì Việt Nam lại dự trữ bằng Quỹ BOG và những gì xảy ra ở thời điểm hiện tại là thực tế chứng minh cho những cảnh báo trước đó, nên bỏ Quỹ BOG và để giá cả vận hành theo thị trường, giải phóng được các nguồn lực.
"Quỹ BOG hiện tại không giúp người tiêu dùng giảm tải chi phí mà vẫn hoạt động theo cách thức tiền của người dân được ứng trước vào quỹ và sau đó được trả lại vào kỳ điều hành sau, nhằm giảm tải những biến động khi giá tăng. Tuy nhiên, ở thực tế, khi giá dầu trên thế giới biến động quá cao, việc quỹ BOG có hay không cũng không còn nhiều tác dụng", PGS-TS Phạm Thế Anh chia sẻ.
