Điều chỉnh 2 tháng/lần thiếu khả thi
Mới đây, Bộ Công Thương đã đưa ra đề xuất rút ngắn thời gian điều chỉnh giá điện từ tối thiểu 3 tháng xuống còn 2 tháng/lần. Mức điều chỉnh này đang gây nhiều tranh cãi, khi một số chuyên gia cho rằng không khả thi.
Theo PGS. TS. Bùi Huy Phùng - chuyên gia năng lượng, việc điều chỉnh giá cần phải gắn với cơ chế cạnh tranh ở cả đầu vào sản xuất điện và đầu ra là bán điện. Tuy nhiên, hiện nay đầu vào vẫn chưa minh bạch, với khâu truyền tải điện vẫn đang trong tình trạng độc quyền, còn đầu ra lại bị "hành chính hóa". Điều này khiến việc điều chỉnh giá điện thường xuyên sẽ rất khó chính xác.
Ông Phùng bày tỏ ủng hộ việc điều chỉnh giá điện theo cơ chế thị trường. Tuy nhiên, các đơn vị tư vấn cần nghiên cứu kỹ lưỡng về các yếu tố tác động như biến động chi phí nhiên liệu, nhân công, vật tư xây dựng... để tính toán chi phí một cách thực tế nhất.
Ngành điện đã từng thay đổi thời gian điều chỉnh giá từ 6 tháng xuống còn 3 tháng, nhưng chưa có đánh giá đầy đủ về tính hiệu quả. Đến nay, nếu lại thay đổi tần suất điều chỉnh giá điện nhanh hơn, sẽ ảnh hưởng lớn đến các doanh nghiệp, đặc biệt là những ngành tiêu thụ nhiều điện năng vì chi phí sản xuất sẽ liên tục thay đổi. Hơn nữa, người dân có thể cảm thấy ngành điện chỉ "nhăm nhe" tăng giá mà không có lý do rõ ràng.
Trong khi đó, PGS. TS. Nguyễn Minh Duệ - Chủ tịch Hội đồng khoa học của Hiệp hội Năng lượng Việt Nam cho rằng, việc điều chỉnh giá điện phụ thuộc vào chi phí bình quân của hệ thống, bao gồm các yếu tố như phát điện, truyền tải, phân phối... Điều này rất phức tạp và đòi hỏi sự minh bạch.
Tuy nhiên, hiện tại chi phí sản xuất điện cho từng loại và từng khâu vận hành tại Việt Nam còn chưa rõ ràng. Vì vậy việc điều chỉnh giá điện mỗi 2 tháng là quá ngắn và thiếu cơ sở vững chắc.
Cùng quan điểm, chuyên gia năng lượng Đào Nhật Đình nhận định, việc minh bạch chi phí sản xuất điện cho từng loại điện và từng khâu vận hành là rất quan trọng. Chỉ khi có sự rõ ràng về chi phí này, mới có thể xác định được chính xác giá thành sản xuất để đưa ra mức giá phù hợp.
Ông dẫn chứng các nước trong khu vực như Thái Lan, nơi điện khí là nguồn chính, kết hợp với nhiệt điện than đá và khí, chiếm khoảng 56% tổng sản lượng điện tiêu thụ. Mỗi quý, các nhà quản lý tại Thái Lan họp để đánh giá các yếu tố đầu vào như giá khí, than đá,... từ đó điều chỉnh giá điện cho 3 tháng tiếp theo.
Tuy nhiên, tại Việt Nam, chi phí lại được tính theo năm, trong khi giá điện lại được điều chỉnh mỗi 3 tháng một lần và giờ lại có đề xuất điều chỉnh mỗi 2 tháng một lần, điều này không hợp lý. Ông Đình khuyến nghị nên duy trì việc điều chỉnh giá điện mỗi 3 tháng một lần và công khai các chi phí sản xuất trong khoảng thời gian này, sau đó áp dụng để đánh giá sự ổn định, tránh thay đổi quá thường xuyên.
Áp dụng giá điện 2 thành phần
Liên quan đến vấn đề này, nhiều chuyên gia cho rằng, thay vì điều chỉnh giá điện mỗi 2 - 3 tháng, Việt Nam cần khẩn trương áp dụng mô hình giá điện 2 thành phần (trả cố định về công suất và theo điện năng tiêu thụ). Đây là phương pháp đã được nhiều quốc gia áp dụng từ lâu, nhưng Việt Nam vẫn đang loay hoay với việc thí điểm.
PGS.TS Bùi Huy Phùng đánh giá, khi đã áp dụng cách tính này, không nhất thiết phải điều chỉnh giá điện 2 - 3 tháng một lần. Thà rằng, người sử dụng điện trả một mức giá có thể cao hơn nhưng ổn định, còn hơn là giá thấp nhưng thay đổi liên tục.
TS. Nguyễn Quốc Việt - Phó viện trưởng Viện Nghiên cứu Kinh tế Chính sách, Đại học Quốc gia Hà Nội cũng chia sẻ, sau khi có Luật Điện lực, cơ chế mua bán điện trực tiếp và thí điểm tính giá điện 2 thành phần, việc điều hành giá điện 2 tháng một lần là điều "hơi lạ".
Ông nhận định, Chính phủ đang nỗ lực xây dựng thị trường điện có sự cạnh tranh lành mạnh, vì vậy vấn đề không phải là điều chỉnh giá điện bao lâu một lần mà là bảo đảm tính minh bạch. Giá sản xuất điện hiện vẫn chưa được công khai rõ ràng, chính sách điều chỉnh giá điện 3 tháng/lần chưa được đánh giá hiệu quả và mới được áp dụng chưa lâu, nhưng nay lại tiếp tục thay đổi. Thêm vào đó, việc giá điện thay đổi từ 4 - 6 lần mỗi năm sẽ gây khó khăn cho các doanh nghiệp tiêu thụ điện lớn.
Chuyên gia năng lượng, TS. Nguyễn Huy Hoạch cho rằng cần sớm áp dụng mô hình giá điện 2 thành phần, bắt đầu với các khách hàng sử dụng điện cho mục đích sản xuất, kinh doanh, sau đó có thể mở rộng ra cho cả khách hàng sử dụng điện sinh hoạt.
Theo mô hình này, người dùng sẽ trả riêng cho mỗi kWh công suất mà họ đăng ký với nhà cung cấp. Trong trường hợp không sử dụng điện, khách hàng vẫn phải trả chi phí công suất, thay vì để ngành điện gánh chịu chi phí này và sau đó tính vào các khoản lỗ để điều chỉnh giá.
Việc áp dụng giá điện 2 thành phần đã được nhiều quốc gia thực hiện, chủ yếu đối với khách hàng sử dụng điện sản xuất, kinh doanh, và một số quốc gia cũng đã mở rộng ra đối với khách hàng dùng điện sinh hoạt. Việt Nam hoàn toàn có thể triển khai mô hình này.
