Thuật ngữ của thế hệ gen Z và Alpha
Mới đây, Từ điển Oxford đã công bố cụm từ đại diện cho năm 2024 sẽ là brain rot (tạm dịch là thối não). Thuật ngữ này được Oxford định nghĩa là “sự suy giảm trạng thái tinh thần hoặc trí tuệ của một người, đặc biệt được xem là kết quả của việc tiêu thụ quá mức các nội dung (hiện nay chủ yếu là nội dung trực tuyến) tầm thường hoặc không mang tính thử thách".
Ông Casper Grathwohl - Chủ tịch Oxford Languages chia sẻ, thuật ngữ brain rot phản ánh một trong những mối nguy cơ tiềm tàng về cuộc sống ảo và cách chúng ta sử dụng thời gian rảnh. Brain rot được thế hệ gen Z và Alpha sử dụng rộng rãi. Đây là 2 thế hệ đóng vai trò chính tạo ra các nội dung kỹ thuật số mà thuật ngữ này đang đề cập đến.
Việt Nam hiện là một trong những quốc gia dẫn đầu thế giới về tỷ lệ người sử dụng Internet và mạng xã hội. Nước ta có hơn 72,7 triệu người dùng mạng xã hội chiếm 73,3% dân số, trong đó có 7,1% người ở độ tuổi từ 13 - 17 và 9,7% người ở độ tuổi từ 18-24.
Theo khảo sát của UNICEF năm 2022, 82% trẻ em Việt Nam từ 12 - 13 tuổi sử dụng Internet hàng ngày và con số này ở độ tuổi 14 - 15 là 93%. Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội (LĐTBXH) cũng cho biết, trẻ em Việt Nam dành từ 5 - 7 giờ mỗi ngày để sử dụng mạng xã hội.
Mạng xã hội ngày càng trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống cá nhân và xã hội, đặc biệt là đối với lứa tuổi thanh thiếu niên. Ông Cao Hoàng Nam - đại diện Sáng kiến Z&Alpha cho hay, mạng xã hội sử dụng các thuật toán dựa trên nghiên cứu về cơ chế hoạt động của não bộ, với mục tiêu kéo dài thời gian sử dụng và tạo ra các chu kỳ tương tác gây nghiện. Điều đáng lưu ý là các tính năng này được thiết kế đặc biệt hướng tới thanh thiếu niên, nhưng lại không được công khai cho người dùng biết.
Tiến sĩ Nguyễn Thị Mai Hương - Viện Đào tạo Y học Dự phòng và Y tế Công cộng chia sẻ, mạng xã hội mang lại nhiều lợi ích như tăng cường kết nối xã hội, tạo cơ hội thể hiện bản thân và tiếp cận thông tin học tập cũng như trong cuộc sống.
Khoảng 81% học sinh cho rằng, mạng xã hội giúp họ kết nối tốt hơn với bạn bè và thế giới xung quanh. Tuy nhiên, khi lạm dụng, thanh thiếu niên có thể gặp phải áp lực từ bạn bè và tiếp xúc với những nội dung độc hại, tiềm ẩn nguy cơ tự làm hại bản thân, suy nghĩ tiêu cực và các vấn đề sức khỏe tâm thần khác.
Theo nhiều chuyên gia tâm lý, khi trẻ đắm chìm trong mạng xã hội và trò chơi điện tử dễ dẫn đến giảm khả năng giao tiếp do thiếu sự tương tác trực tiếp ngoài đời thực. Từ đó, trẻ kém nhạy cảm với cảm xúc và ngôn ngữ cơ thể của người khác. Dần dần trẻ sẽ bị cô lập với đời sống thực.
Cha mẹ phải làm gương cho trẻ
Để bảo vệ trẻ em, nhiều quốc gia đã áp dụng các biện pháp như giới hạn độ tuổi, kiểm soát nội dung, quyền kiểm soát của phụ huynh, giáo dục kỹ năng số và xây dựng các khung pháp lý. Năm 1998, Mỹ đã ban hành Đạo luật bảo vệ quyền riêng tư trẻ em trên mạng (COPPA), yêu cầu người dùng mạng xã hội phải từ 13 tuổi trở lên. Còn Hàn Quốc yêu cầu phải có sự đồng ý của phụ huynh đối với người dùng dưới 16 tuổi.
Trong khi đó, Trung Quốc áp dụng hệ thống xác minh danh tính thực để giám sát người dùng mạng xã hội và chỉ cho phép trẻ em dưới 14 tuổi sử dụng 40 phút mỗi ngày với nội dung phù hợp.
Tại Anh, nơi trẻ em chiếm 1/5 số người sử dụng internet, Luật thiết kế phù hợp với độ tuổi đã được thông qua vào đầu tháng 9/2021. Luật này yêu cầu các công ty công nghệ phải thiết kế và áp dụng các tiêu chuẩn công nghệ phù hợp với trẻ em, đồng thời ngừng sử dụng các thuật toán có nguy cơ xâm phạm đời tư và hình ảnh của trẻ.
Tại Pháp, các mạng xã hội bắt buộc phải cung cấp chức năng giám sát cho phép phụ huynh theo dõi hoạt động của trẻ em nhằm bảo vệ các em khỏi những nội dung không phù hợp như bạo lực hoặc khiêu dâm. Những người đăng tải thông tin bôi nhọ, sai sự thật trên mạng có thể bị phạt tù lên đến 1 năm và bị phạt tiền tới gần 50.000 USD.
Tại Việt Nam, Nghị định 147/2024/NĐ-CP có hiệu lực từ ngày 25/12/2024, quy định trẻ dưới 16 tuổi không được tự tạo tài khoản mạng xã hội, mà cha mẹ hoặc người giám hộ phải đăng ký thay và giám sát nội dung truy cập. Nghị định cũng giới hạn thời gian chơi game trực tuyến cho người dưới 18 tuổi không quá 60 phút mỗi trò chơi và tổng cộng không quá 180 phút mỗi ngày. Các doanh nghiệp cung cấp dịch vụ trò chơi điện tử phải thực hiện các biện pháp bảo vệ trẻ em như phân loại trò chơi theo độ tuổi và cung cấp công cụ kiểm soát cho phụ huynh.
Dù vậy, theo các chuyên gia, vai trò của cha mẹ trong việc bảo vệ trẻ khỏi tác hại của mạng xã hội là vô cùng quan trọng. Một trong những biện pháp hiệu quả là tắt các tính năng tự động phát và tự động âm thanh trên thiết bị. Cha mẹ có thể giới hạn thời gian sử dụng màn hình thông qua các chức năng tích hợp trên thiết bị hoặc ứng dụng quản lý thời gian.
Trẻ chỉ được phép trẻ truy cập mạng xã hội hoặc chơi game sau khi hoàn thành bài tập, giúp đỡ việc nhà và không cho phép sử dụng thiết bị điện tử trong giờ ăn hoặc trước khi đi ngủ. Cha mẹ cũng nên làm gương trong việc sử dụng thiết bị điện tử, tránh lạm dụng trước mặt trẻ.
