Tỷ lệ sinh giảm mạnh
Trong báo cáo đánh giá tác động của dự án Luật Dân số đang được lấy ý kiến, Bộ Y tế cho biết, trong 12 năm qua, tỷ lệ sinh thay thế đã giảm mạnh và dự báo xu hướng này sẽ tiếp tục kéo dài trong những năm tới. Cụ thể, tỷ suất sinh năm 2022 đạt 2,01 con/phụ nữ, năm 2023 đã giảm xuống 1,96 con/phụ nữ.
Xu hướng không muốn có con hoặc sinh ít con đang gia tăng ở các khu vực đô thị, nơi có nền kinh tế phát triển. Điều đáng lo ngại là tình trạng này càng nghiêm trọng ở vùng Đông Nam Bộ và đồng bằng sông Cửu Long, khi mức sinh ở hai khu vực này hiện chỉ còn khoảng 1,5 con/phụ nữ. Ngược lại, ở một số khu vực có điều kiện kinh tế, xã hội khó khăn, mức sinh lại cao, thậm chí vượt quá 2,5 con/phụ nữ.
Theo các chuyên gia, với điều kiện kinh tế tiếp tục tăng trưởng, quá trình đô thị hóa diễn ra nhanh chóng và hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng, xu hướng giảm mức sinh sẽ ngày càng lan rộng.
Nếu mức sinh tiếp tục giảm mạnh và duy trì trong thời gian dài, nó sẽ có tác động trực tiếp và sâu sắc đến quy mô và cơ cấu dân số, gây ra nhiều hệ lụy như thiếu hụt lực lượng lao động, già hóa dân số nhanh chóng và suy giảm quy mô dân số. Những tác động này sẽ ảnh hưởng lớn đến sự phát triển bền vững của đất nước.
Liên quan đến vấn đề này, GS.TS Giang Thanh Long - giảng viên Khoa Kinh tế học tại Trường Đại học Kinh tế Quốc dân, chuyên gia về dân số nhận định, mức sinh thấp không phải do các chính sách dân số mà chủ yếu do sự thay đổi trong nhận thức của người dân về việc sinh con. Mặc dù nhiều gia đình có đủ điều kiện để sinh thêm con, nhưng họ vẫn lựa chọn chỉ có 1 hoặc 2 con để đảm bảo chăm sóc tốt nhất cho các con hiện tại.
Nguyên nhân là do các gia đình muốn có đủ thời gian chăm sóc con cái và cung cấp cho chúng các điều kiện tốt nhất. Việc sinh thêm con đồng nghĩa với gánh nặng gia tăng, vì vậy, giống như các quốc gia khác, người Việt cũng có xu hướng sinh ít con hơn, đặc biệt là ở các khu vực có nền kinh tế phát triển.
GS.TS Giang Thanh Long cho rằng, mặc dù mức sinh thay thế ở mức quốc gia hiện chưa quá nghiêm trọng, nhưng cần phải có những chính sách "đón đầu" để khuyến khích sinh con. Các chính sách an sinh cần phải bảo đảm hỗ trợ việc nuôi dạy con cái, giúp các cặp vợ chồng cảm thấy yên tâm hơn khi quyết định sinh con.
Nếu các gia đình phải lo lắng về vấn đề học hành của con cái, chỗ ở, và các vấn đề cơ bản khác, họ sẽ rất khó khăn trong việc đưa ra quyết định có con. Vì vậy, cần xây dựng các chính sách an sinh tốt hơn, đồng thời đảm bảo môi trường học tập và chăm sóc sức khỏe đầy đủ cho trẻ em.
Tăng lương đủ sống để khuyến khích sinh con
Chiều 14/2, tại buổi phát biểu tổ về đề án bổ sung phát triển kinh tế - xã hội năm 2025 với mục tiêu tăng trưởng đạt trên 8%, Đại biểu Nguyễn Thiện Nhân (TP. HCM) cho rằng ngoài việc đạt mục tiêu tăng trưởng kinh tế, cần chú trọng phát triển bền vững về con người.
Dẫn chứng từ bài học của Hàn Quốc và Nhật Bản, nơi đã có hơn 33 năm tăng trưởng mạnh mẽ nhưng 29 năm sau đó lại đi ngang, ông Nhân đề xuất thực hiện hai lộ trình chính: Thúc đẩy nền kinh tế và duy trì tỷ suất sinh thay thế.
Ông phân tích, để một người phụ nữ có thể sinh 2 con, thu nhập của một người phải đủ nuôi bản thân và đứa con. Nói cách khác, thu nhập của 2 người phải đủ để nuôi 4 người. Đây là lương đủ sống, không phải lương tối thiểu. Lương tối thiểu chỉ đủ nuôi bản thân.
Nguyên nhân giảm tỷ suất sinh thay thế là do không đủ khả năng nuôi hai con. Vì vậy, ông Nhân đề nghị từ năm 2025 - 2035, cần chuyển từ lương tối thiểu sang lương đủ sống tối thiểu.
Ông cho biết, ở TP. HCM, người dân phản hồi rằng thu nhập của hai vợ chồng cần khoảng 20 - 21 triệu đồng mỗi tháng mới đủ sống cho gia đình 4 người. Tuy nhiên, mức thu nhập bình quân hiện chỉ đạt 4,96 triệu đồng/tháng. Nếu không đủ sống, người dân sẽ không có động lực sinh con và cần có kế hoạch tăng lương để bảo đảm mức sinh.
Khi có ý kiến lo ngại việc tăng lương sẽ ảnh hưởng đến khả năng thu hút đầu tư, ông Nhân khẳng định: "Chúng ta không lo điều này". Ông cho hay, hiện tại lương bình quân đầu người nếu 10,5 triệu/tháng thì tương đương 1 giờ làm việc 1,9 USD, trong khi hiện nay mới 0,95 USD/giờ.
Ông đưa ra so sánh, các quốc gia khác hiện trả lương khoảng 6,9 USD/giờ, gấp 7,26 lần so với Việt Nam. Điều này cho thấy lương đủ sống ở Việt Nam chỉ bằng 27% mức lương tối thiểu của Hàn Quốc. Tương tự, Nhật Bản trả lương 7,23 USD/giờ, tức là lương tối thiểu của Việt Nam chỉ bằng 26% của Nhật Bản. Còn ở Mỹ, mức lương tối thiểu là 7,25 USD/giờ, nhưng trong suốt 15 năm qua mức lương này không thay đổi dù lạm phát gia tăng.
Ông Nhân kết luận, với mức lương đủ sống như vậy, Việt Nam vẫn có thể thu hút đầu tư nước ngoài. Tuy nhiên, nếu vấn đề này không được giải quyết trước năm 2040, Việt Nam sẽ đối mặt với tình trạng thanh niên "3 không": không kết hôn, không sinh con và không bận tâm đến việc này. Như vậy sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng đến sự tồn vong của đất nước. Đây là thời điểm thích hợp thực hiện việc tăng lương đủ sống để khuyến khích sinh con.
