Triển khai nhiều chính sách khuyến sinh
Mới đây, Cục Dân số đã tham mưu Bộ Y tế trình Chính phủ Hồ sơ đề nghị xây dựng Luật Dân số, trong đó dự thảo đề xuất 3 nhóm chính sách trọng tâm: Duy trì mức sinh thay thế; giảm thiểu mất cân bằng giới tính khi sinh, đưa tỷ số giới tính về mức tự nhiên; nâng cao chất lượng dân số.
Về chính sách duy trì mức sinh thay thế, dự thảo Luật đề xuất trao quyền quyết định bình đẳng, tự nguyện cho mỗi cặp vợ chồng và cá nhân trong việc sinh con bao gồm thời gian, số lượng và khoảng cách sinh phù hợp với điều kiện sức khỏe, học tập, lao động, thu nhập và nuôi dạy con.
Ngoài ra, dự thảo cũng đề xuất kéo dài thời gian nghỉ thai sản lên 7 tháng cho lao động nữ sinh con thứ hai; hỗ trợ phụ nữ sinh đủ 2 con tại khu công nghiệp, khu chế xuất và các tỉnh có mức sinh thấp bằng chính sách thuê, mua nhà ở xã hội.
Bộ Chính trị đã giao Đảng ủy Quốc hội, Đảng ủy Chính phủ phối hợp đẩy nhanh tiến độ để Quốc hội thông qua Luật Dân số vào năm 2025.
Nhằm duy trì mức sinh thay thế, Thủ tướng đã ban hành Quyết định số 588/QĐ-TTg phê duyệt Chương trình Điều chỉnh mức sinh phù hợp với từng vùng, đối tượng đến năm 2030, đề ra các giải pháp như: Khuyến khích nam, nữ kết hôn trước 30 tuổi, không trì hoãn việc sinh con và phụ nữ nên sinh con thứ hai trước 35 tuổi.
Bên cạnh đó, cần xây dựng môi trường thân thiện với gia đình có con nhỏ gồm dịch vụ hỗ trợ người lao động như trông giữ trẻ, đưa đón trẻ, ngân hàng sữa mẹ, bác sĩ gia đình… Cơ sở trông trẻ, mẫu giáo cũng cần được quy hoạch phù hợp với điều kiện sống của phụ huynh, đặc biệt tại các khu công nghiệp và đô thị.
Chính sách hỗ trợ phụ nữ mang thai và sinh con cũng được chú trọng, bao gồm tư vấn, chăm sóc sức khỏe bà mẹ - trẻ em, sàng lọc trước và sau sinh, phòng chống suy dinh dưỡng; tạo điều kiện cho phụ nữ trở lại làm việc sau sinh.
Bên cạnh đó, để khuyến khích các cặp vợ chồng sinh đủ hai con, Chính phủ đề xuất hỗ trợ mua hoặc thuê nhà ở xã hội, ưu tiên vào trường công lập, hỗ trợ chi phí giáo dục trẻ, đồng thời phát triển mô hình kinh tế gia đình.
Nhà ở cũng là động lực phát triển dân số
Các đề xuất này được đưa ra trong bối cảnh mức sinh của Việt Nam đang thuộc nhóm thấp nhất Đông Nam Á, chỉ đạt 1,91 con/phụ nữ. Đây cũng là năm thứ ba liên tiếp mức sinh giảm dưới mức thay thế. Nếu không có các giải pháp kịp thời, dân số Việt Nam có thể bắt đầu tăng trưởng âm vào giai đoạn 2054 - 2059.
Tình trạng này không chỉ ảnh hưởng đến quy mô dân số mà còn làm suy giảm lực lượng lao động, đẩy nhanh quá trình già hóa và gây tác động tiêu cực đến nền kinh tế. Các chuyên gia cảnh báo, nếu không có biện pháp khắc phục, Việt Nam có thể đối diện nguy cơ "sụp đổ dân số", khiến nền kinh tế rơi vào tình trạng đình trệ nghiêm trọng.
Tình trạng mức sinh thấp tại Việt Nam xuất phát từ nhiều nguyên nhân, bao gồm áp lực công việc, gánh nặng tài chính, ưu tiên phát triển sự nghiệp và sự thay đổi trong quan điểm xã hội.
Theo bác sĩ Mai Xuân Phương - nguyên Phó Vụ trưởng Vụ Truyền thông - Giáo dục (Tổng Cục Dân số, nay là Cục Dân số), nhiều phụ nữ cảm thấy quá tải với vai trò làm vợ, làm mẹ khi vừa phải đi làm, vừa quán xuyến việc gia đình. Họ cũng chịu áp lực tâm lý và sức khỏe sau sinh, đối mặt với nguy cơ trầm cảm và các vấn đề bệnh lý.
Bên cạnh đó, lo ngại về chỗ ở, chi phí sinh hoạt ngày càng tăng như tiền sữa, bỉm, giáo dục, y tế… trong bối cảnh vật giá leo thang khiến nhiều người e dè, trì hoãn hoặc thậm chí từ chối sinh con.
Dù vậy, Bộ Y tế và nhiều chuyên gia vẫn nhận định, mong muốn có hai con trong mỗi gia đình Việt Nam vẫn khá phổ biến. Đây là thời điểm quan trọng cần tận dụng để duy trì mức sinh thay thế.
Để làm được điều này, cần có những chính sách đột phá trong kinh tế, xã hội, dân số và gia đình nhằm ngăn chặn mức sinh giảm sâu kéo dài, duy trì lực lượng lao động, ổn định quy mô dân số và đảm bảo tăng trưởng kinh tế bền vững.
Tại Hội nghị trực tuyến toàn quốc về phát triển nhà ở xã hội ngày 6/3, Thủ tướng Phạm Minh Chính nhấn mạnh, hiện không còn chính sách hạn chế sinh con để chống già hóa dân số. Tuy nhiên, vấn đề nhà ở cũng đóng vai trò quan trọng, khi diện tích nhà chỉ 10 - 20 m² thì việc sinh 3 con trở nên khó khăn. Nhà ở không chỉ là nhu cầu an cư mà còn là động lực phát triển dân số.
Còn giáo sư Nguyễn Thiện Nhân từng đề xuất, thời gian làm việc của người lao động cần được giới hạn hợp lý (8 giờ/ngày, 40 giờ/tuần) để tạo điều kiện cho nam nữ có đủ thời gian tìm bạn đời, chăm sóc con cái, gia đình cũng như theo đuổi sở thích cá nhân.
Tuy nhiên, trên thực tế, nhiều lao động hiện nay phải làm việc từ 10 - 12 tiếng mỗi ngày, khiến họ không còn thời gian dành cho quan hệ xã hội, gia đình hay việc nuôi dạy con cái.
Theo ông Lê Thanh Dũng - Cục trưởng Cục Dân số (Bộ Y tế), việc không kỷ luật đảng viên sinh con thứ 3 trở lên có thể giúp mức sinh tăng nhẹ trong ngắn hạn, nhưng khó tạo ra thay đổi lớn. Kinh nghiệm từ các quốc gia khác cho thấy, để duy trì mức sinh ổn định, cần triển khai đồng bộ các chính sách hỗ trợ phụ nữ và gia đình trong việc sinh con, chăm sóc và nuôi dạy trẻ.
Tình trạng giảm sinh không chỉ là vấn đề riêng của Việt Nam mà còn là bài toán nan giải tại nhiều quốc gia như Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật Bản... Các nước này đang triển khai hàng loạt chính sách nhằm khuyến khích sinh con.
Hàn Quốc - quốc gia có tỷ lệ sinh thấp nhất thế giới - đã tăng gấp ba lần ngân sách cho các chương trình khuyến sinh và cung cấp trợ cấp tài chính đáng kể cho các gia đình có con nhỏ.
Trong khi đó, Hungary áp dụng chính sách miễn thuế thu nhập cá nhân suốt đời cho phụ nữ sinh từ bốn con trở lên, nhằm thúc đẩy tỷ lệ sinh và đảm bảo sự phát triển bền vững của dân số.
Dù đã có nhiều chính sách khuyến sinh với nguồn lực đầu tư lớn, thế giới chưa có quốc gia nào thành công trong việc nâng mức sinh rất thấp trở lại mức thay thế.
