Thị trường xăng dầu trong nước có 70% được cung ứng từ 2 nhà máy lọc dầu là Dung Quất và Nghi Sơn, 30% còn lại là nhập khẩu. Tuy nhiên, 5 tháng đầu năm nay, cơ cấu này đã có sự thay đổi khi nhà máy Dung Quất phải đóng cửa 2 tháng để bảo dưỡng và giá xăng dầu nhập khẩu có phần cạnh tranh hơn.
Số liệu từ Bộ Công Thương cho thấy, trong 5 tháng đầu năm 2024, nhập khẩu chiếm 45,13%, còn sản xuất trong nước chiếm 54,87%. Đáng chú ý, nếu như hoạt động nhập khẩu chủ yếu do các doanh nghiệp tư nhân thực hiện, thì nguồn mua trong nước lại do các doanh nghiệp xăng dầu Nhà nước chiếm phần lớn.
Liên quan đến thị trường xăng dầu, mới đây, Bộ Công Thương đã gửi Bộ Tư pháp hồ sơ thẩm định dự thảo nghị định về kinh doanh xăng dầu lần 3. Lần này, Bộ Công Thương cũng vẫn giữ quan điểm Nhà nước sẽ không điều hành giá bán lẻ nhiên liệu trong nước mà doanh nghiệp (đầu mối, phân phối kinh doanh xăng dầu) tự tính toán, quyết giá bán lẻ dựa trên cơ sở các yếu tố do Nhà nước công bố.
Theo đó, cơ quan quản lý sẽ công bố giá thế giới bình quân 7 ngày/lần cùng một số chi phí cố định (thuế tiêu thụ đặc biệt, tỷ giá ngoại tệ, VAT, thuế nhập khẩu). Từ dữ liệu này, doanh nghiệp đầu mối sẽ cộng thêm các khoản chi phí kinh doanh, lợi nhuận định mức để tính giá bán tối đa. Giá bán lẻ tới người tiêu dùng không được cao hơn mức tối đa này.
Điểm mới là thương nhân đầu mối kinh doanh xăng dầu sẽ phải kê khai giá, thông báo với cơ quan quản lý để giám sát. Bên cạnh đó, giá bán lẻ tại khu vực miền núi, vùng sâu, vùng xa và hải đảo được tăng thêm tối đa 2%.
Doanh nghiệp được tự tính giá xăng dầu nhưng phải kết nối dữ liệu về tổng nguồn xăng dầu, tồn kho tiêu thụ, xăng dầu… là điều kiện bắt buộc phải thực hiện. Bởi xăng dầu là ngành hàng đặc biệt, có ảnh hưởng đến an ninh năng lượng quốc gia, có đặc thù riêng đòi hỏi thương nhân đầu mối kinh doanh xăng dầu phải có kinh nghiệm, có năng lực tài chính và phải có sẵn hệ thống phân phối.
Bộ Công Thương cho biết, việc thay đổi này xuất phát từ thực tế điều hành giá hiện chưa bảo đảm theo cơ chế thị trường, phải qua quá nhiều bước. Theo quy định hiện hành, Bộ Tài chính hướng dẫn cách xác định yếu tố cấu thành giá cơ sở, điều chỉnh các khoản chi phí, lợi nhuận định mức dựa trên báo cáo của doanh nghiệp đầu mối, thuế nhập khẩu bình quân hàng quý rồi thông báo tới Bộ Công Thương để tính giá cơ sở bán lẻ. Giá này được công bố 7 ngày một lần, là mức trần để các doanh nghiệp xác định giá bán trong hệ thống.
Trong dự thảo lần này, Bộ Công Thương không đề xuất mức cụ thể với chi phí kinh doanh, lợi nhuận định mức doanh nghiệp được cộng vào giá bán lẻ xăng dầu (1.800-2.000 đồng/lít hoặc 4% - 20%) mà công bố định mức gốc ban đầu của chi phí lưu thông, rà soát 3 năm/lần. Dự vào điều này, doanh nghiệp tính toán, điều chỉnh chi phí hàng năm theo chỉ số giá tiêu dùng, lợi nhuận định mức vẫn là 300 đồng/lít xăng dầu. Các khoản chi phí khác như hao hụt, vận tải, bảo hiểm, bốc dỡ... được cơ quan quản lý đưa ra 3 tháng/lần.
Ngoài ra, dự thảo tiếp tục giữ Quỹ bình ổn giá xăng dầu, đồng thời quy định trong trường hợp giá thị trường của các mặt hàng xăng dầu có biến động bất thường hoặc cơ quan có thẩm quyền ban bố tình trạng khẩn cấp, thảm họa, thiên tai, dịch bệnh, sự cố... Bộ Công Thương chủ trì, phối hợp báo cáo Chính phủ xem xét, quyết định áp dụng biện pháp bình ổn giá theo quy định của Luật Giá 2023.
Nhiều chuyên gia đánh giá, đề xuất doanh nghiệp xăng dầu được tự công bố giá, thay vì Nhà nước điều hành, kỳ vọng sẽ tạo môi trường cạnh tranh theo cơ chế thị trường, giúp các doanh nghiệp linh hoạt và tự chủ trong định giá, còn người tiêu dùng được hưởng lợi.
